Leiderschap en leiderschapsstijlen

Leiderschap kan een school of organisatie maken of breken. Goed leiderschap in de school is: vanuit persoonlijke verbinding met teamleden onderwijskundig leiding geven.

Bij leiderschap denk je al snel aan het leiding geven aan een groep, een klas of een organisatie. Leiderschap is echter veel meer dan dat. Leiderschap is een karaktereigenschap en een competentie. Leiderschap komt in vele soorten en maten voor. Authentiek, effectief, verbindend, persoonlijk: in dit artikel bespreken we verschillende leiderschapsstijlen.

Wat is leiderschap?

Leiderschap is een mechanisme waarbij een individu of een groep mensen anderen beïnvloedt om een bepaalde taak uit te voeren of een doel te bereiken. Deze beïnvloeding vindt voornamelijk plaats op communicatief en psychologisch niveau. Door een team op een bepaalde manier te benaderen, stimuleer je ze als leider om je te helpen om jouw gestelde doelen na te streven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een schoolleider die graag de beste onderwijsresultaten met de leerlingen wil bereiken. Of een communicatiemedewerker die een vernieuwende schoolbrochure wil maken met de hulp van alle leraren.

Leiderschap en management

Leiderschap is daarmee veel meer dan het managen van praktische zaken zoals roosters en administratie. Hoewel je die zaken natuurlijk ook goed ook op orde zal moeten hebben, gaat goed leiderschap vooral om het effectief beïnvloeden van het gedrag en de prestaties van je teamleden. Dit toont het verschil tussen managen en leidinggeven: managen is iets aansturen op praktisch en organisatorisch niveau. Leidinggeven gebeurt op een meer interpersoonlijk niveau. Hoewel je als leidinggevende de belangen van de organisatie absoluut laat meetellen, staan deze bij management meer op de voorgrond. Bij leidinggeven zijn juist persoonlijke relaties het belangrijkste.

"Goed leiderschap gaat vooral om het effectief beïnvloeden van het gedrag en de prestaties van je teamleden."

Transformationeel leiderschap

Hoe doe je dat dan, andermans prestaties effectief beïnvloeden? Een ideaal uitgangspunt hierbij is het zogenoemde transformationele leiderschap. Dit is leiderschap waarbij je er niet alleen voor zorgt dat iemand simpelweg doet wat jij zegt, maar hem of haar ook doet geloven in jouw aanpak of doel. Jouw medewerker luistert dan niet meer alleen naar jou enkel en alleen omdat dit nou eenmaal moet. De medewerker luistert omdat hij of zij overtuigd is van jouw gelijk en zich graag voor jouw doelen inzet. Hiertegenover staat transactioneel leiderschap: leiderschap dat enkel en alleen gebaseerd is op het uitoefenen van macht.

Transformationeel leiderschap ontstaat als je vanuit verbinding met je teamleden inhoudelijk leiderschap toont. Middels de interactie over de inhoud van het onderwijs laat je merken dat je kennis van zaken hebt en visie hebt over de mogelijke koers. Door teamleden in deze discussie een duidelijke stem te geven, ontstaat er betrokkenheid en draagvlak. De koers bepaal je namelijk niet als leidinggevende, maar die bepaal je als team.

"Transformationeel leiderschap ontstaat als je vanuit verbinding met je teamleden inhoudelijk leiderschap toont."

Wat is goed leiderschap?

Bestaat er zoiets als een geboren leider? Het antwoord hierop is niet gemakkelijk te geven. Terwijl goede leiders zeker bepaalde karaktereigenschappen en kwaliteiten delen, zijn het vooral competenties die bepalen of iemand een goede of een middelmatige leider is. Competenties die een ieder tot op bepaalde hoogte kan ontwikkelen en aanleren.

Welke competenties heb je als leider absoluut nodig? Voor de Britse onderzoekers Paul Hersey en Ken Blanchard is een goede leider een leider die zich kan aanpassen aan elke situatie. Hun theorie van situationeel leiderschap domineert al sinds de jaren zeventig discussies over leiderschap.

Situationeel leiderschap

Hersey’s en Blanchard’s principe van situationeel leiderschap gaat ervan uit dat een goede leider precies weet welke leiderschapsstijl werkt in welke situatie. De leidinggevende is hierdoor in staat om in elke situatie grip te krijgen op het gedrag van zijn of haar medewerkers. De ene keer moet een leider zich directief (zeer sturend) opstellen, de andere keer juist weer delegerend (op de achtergrond). En waar sommige situaties vragen om extra ondersteuning (coachend leiderschap), werken andere medewerkers het allerbeste wanneer hun leider enkel op een afstandje beschikbaar is.

" Een goede leider weet precies welke leiderschapsstijl werkt in welke situatie."

Competenties

Een goede leider is nooit alleen maar delegerend of alleen maar directief. Een goede leider kan moeiteloos schakelen tussen de verschillende stijlen wanneer de situatie daarom vraagt. Om te kunnen schakelen heeft een leider volgens Hersey en Blanchard een perfect ingestelde radar nodig waarmee hij of zij iedere situatie kan beoordelen. Behalve deze diagnostische competenties, heeft een goede leider volgens hen ook een flinke portie aanpassingsvermogen nodig. Ook kan een goede leider niet zonder sterk ontwikkelde communicatieve vaardigheden.

" Een goede leider kan niet zonder sterk ontwikkelde communicatieve vaardigheden."

Prikkelende poster  - te downloaden of te bestellen bij Onderwijs Maak Je Samen.

Covey’s competenties voor effectief leiderschap

De toonaangevende Amerikaanse bestuurskundige Stephen Covey beschreef in zijn boek ‘de zeven eigenschappen van effectief leiderschap’, nog eens zeven competenties die een leider tot een succesvol leider maakt. Volgens hem ben je als goede leider in staat om...

1. te reflecteren op je eigen functioneren;
2. je eigen doelen helder te hebben;
3. deze doelen doelgericht na te streven;
4. te zoeken naar de beste oplossing voor iedereen (dus niet alleen voor jezelf!);
5. empathie te voelen voor je medewerkers;
6. een teamplayer te zijn;
7. een gezonde balans te vinden tussen je werk en je privéleven.

Leiderschap kun je leren

Of je nu de leiderschapscompetenties van Hersey en Blanchard of Covey aanhoudt, één ding is duidelijk: leiderschapscompetenties kun je leren en trainen. Dit kun je bijvoorbeeld doen door je persoonlijke effectiviteit te ontwikkelen. Dit is een manier om je functie effectiever en doelgerichter te vervullen.

Daarnaast kun je jouw leiderschapsstijl onder de loep nemen en een aanvullende leiderschapstraining volgen. Er bestaan leiderschapstrainingen en vele soorten. Afhankelijk van je het type organisatie (groot en onpersoonlijk of juist kleinschalig en vertrouwd) en jouw persoonlijke kwaliteiten, kun je jezelf richten op een van de volgende leiderschapsvormen:

- authentiek leiderschap

Authentieke leiders hebben veel zelfkennis en zijn niet bang om hun sterke èn zwakke kanten te tonen aan hun medewerkers. Door als leidinggevende een transparante houding aan te nemen, creëer je een open sfeer waar medewerkers niet bang zijn om van zich te laten horen en nieuwe uitdagingen aan te gaan.

- verbindend leiderschap

Door een leiderschapstraining te volgen in verbindend leiderschap leer je hoe je als leider kunt bouwen aan een hecht team. Je leert - de term zegt het al - mensen te verbinden. Bijvoorbeeld door je medewerkers te motiveren, een open dialoog te stimuleren en meetings te organiseren waarin iedereen de ruimte krijgt om te vertellen wat hen bezig houdt. Ook staat verbindend leiderschap voor het creëren van draagvlak bij belangrijke beslissingen in de organisatie. Door open te staan voor input en ruimte te geven aan initiatieven, bijvoorbeeld.

- dienend leiderschap

Deze vorm van leiderschap lijkt op het eerste gezicht nogal onderdanig: het idee is dat je jezelf in dienst stelt van het welzijn van je medewerkers. Je bent als leidinggevende hier vooral een coach en je stimuleert je medewerkers om het allerbeste uit zichzelf te halen. Je hebt hier uiteindelijk echter juist zelf ook veel baat bij: via dienend leiderschap werk je namelijk automatisch ook aan je eigen doelen. Want hoe effectiever je medewerkers, hoe beter jij jouw doelstellingen zal behalen.

- persoonlijk leiderschap

Goed leiderschap betekent niet alleen dat je de mensen om je heen kunt leiden. Goed leiderschap betekent ook dat je het beste uit jezelf kunt halen. Niet voor niets zet Covey het vermogen tot zelfreflectie op nummer één: voor hem begint goed leiderschap bij het kennen van jezelf. Ook dit is een competentie die je kunt trainen. Door bijvoorbeeld je eigen functioneren te overdenken en aandachtspunten voor jezelf en je eigen leiderschapskwaliteiten te formuleren.

"Goed leiderschap in de school: vanuit persoonlijke verbinding met teamleden onderwijskundig leiding geven. "

Bronnen:

• Hersey P., Blanchard K. and Johnson D. Management of Organisational behavior, Prentice Hall 1996.
• Covey, S.R., The 7 Habits of Highly Effective People, Free Press 1989.