Een onderzoekscultuur op school?

Hoe je de leidraad van de NRO in de praktijk kunt toepassen

Het Nationaal Regieorgaan Onderwijsonderzoek (NRO) publiceerde een leidraad voor scholen om het onderwijs te verbeteren. Waarbij je als school een lerende organisatie wordt en gebruik maakt van wat bewezen werkt (‘evidence informed’). De auteurs geven zes concrete aanbevelingen, maar signaleren tegelijkertijd dilemma’s: Waar haal je de tijd vandaan? Hoe zorg je dat iedereen wil reflecteren op het eigen handelen in de les? Hoe betrek je het hele team erbij?

Om met de leerKRACHT-aanpak zo’n lerende of ‘onderzoekscultuur’ op scholen te creëren, moesten er voor al deze dilemma’s oplossingen gevonden worden. Dat werd gedaan samen met de 1.200 scholen die nu met leerKRACHT werken. In dit artikel worden concrete voorbeelden gegeven hoe je de NRO-leidraad in de praktijk toepast en zodoende resultaat boekt.

De NRO is een organisatie die werkt aan verbetering van onderwijs door onderwijsonderzoek te financieren en de verbinding tussen praktijk en onderzoek te verbeteren. De NRO-leidraad heeft tot doel om leerkrachten en schoolleiders kennis en handvatten te bieden om hun school tot een lerende organisatie te ontwikkelen.

Waarom doet de NRO dit? Toonaangevend onderwijsonderzoeker Dr. John Hattie, kwam in zijn Visible Learning-onderzoek tot de conclusie dat ‘collective teacher efficacy’, gedefinieerd als “leraren die samenwerken aan een gemeenschappelijk doel”, van alles wat leraren op school kunnen doen, het meest effectief is om onderwijsresultaten te verbeteren.

De NRO-leidraad bestaat uit zes onderdelen:

1. Kom tot een onderbouwd en gedragen verbeterplan
2. Zorg voor een proces van uitvoeren, monitoren, bijstellen en borgen
3. Stimuleer een onderzoekende houding
4. Stimuleer samen leren in het team
5. Benut kennis en expertise
6. Creëer een schoolklimaat waarin leiderschap wordt gespreid

We gaan ze een voor een af en geven daarbij direct voorbeelden uit de leerKRACHT-praktijk en laten zien hoe scholen de dilemma’s die de NRO schetst oplossen:

Aanbeveling 1 – Kom tot een onderbouwd en gedragen verbeterplan

Dit kan heel praktisch door aan het begin van het schooljaar als team jullie ambities te herijken (‘is dit nog steeds wat wij willen?’) en daaruit een aantal (maximaal 4 of 5) onderwijsinhoudelijke thema’s te halen waar je dit jaar mee aan de slag wilt (bijv. rekenonderwijs, formatief handelen, etc). Om deze selectie effectief te doen helpt het als de schoolleider vertelt waar hij of zij de school naar toe ziet gaan, als je de leerlingen aan het woord laat (dat kan in een zogenaamde ‘leerlingarena’) en als je een datamuur gebruikt. Je hoeft na dit selectieproces niet direct alle thema’s uit te diepen. Door deze thema’s op een jaarbord te plotten, verspreid over het hele schooljaar, kun je elke periode steeds één thema nemen om onderzoek bij te zoeken en mee aan de slag te gaan.

Aanbeveling 2 – Zorg voor een proces van uitvoeren, monitoren, bijstellen en borgen

Wat we in de praktijk ervaren is dat je dit verbeterproces heel gericht moet uitvoeren. Dan kan door in elke periode (van 6 tot 8 weken) allemaal aan één thema uit het jaarbord te werken. Dat samenwerken gaat op twee niveaus: overzicht en inhoud. Je houdt het beste overzicht met een ‘verbeterbord’, waar je de teamdoelen en acties voor dit thema op zet. Dit bord bespreek je elke week op een vast moment.

Dat gaat het meest effectief als je er als team bij blijft staan, dan ben je in een kwartier klaar en kun je daarna met de onderwijsinhoud aan de slag. Die inhoud kan bestaan uit onderzoek bestuderen en vervolgens dat onderzoek samen vertalen naar de lespraktijk. Plan de werksessie waarin je met deze inhoud aan de slag gaat aansluitend aan de bordsessie in en neem er zeker een uur voor.

Aanbeveling 3 – Stimuleer een onderzoekende houding

Dit stimuleren kan op allerlei manieren: door elkaars lessen te bezoeken en te kijken naar het effect ervan op leerlingen, door als schoolleider het goede voorbeeld te geven en zelf lessen te bezoeken, door literatuur te zoeken die past bij het thema waar je als team mee aan de slag bent en die aan het begin van een periode te bespreken. Maar wat het meest belangrijk is, is dat iedereen in het team hiermee bezig is.

Dat kun je bereiken door in kleine hechte teams (6 tot 8 personen) te werken en gebruik te maken van een verbeterbord. Op dat bord laat je zien wat iedereen in zijn of haar klas heeft uitgeprobeerd, welke duo’s samen lessen gaan ontwerpen en wie bij wie in de klas komt kijken. Je zorgt er zo voor dat niemand wordt overgeslagen. Anders wordt het al snel een feestje van een paar enthousiastelingen en haakt de rest af.

Aanbeveling 4 – Stimuleer samen leren in het team

Om samen te kunnen leren is een veilig leerklimaat nodig. Maar hoe zorg je daarvoor? Bijvoorbeeld dat feedback wordt gegeven en dat deze zich niet beperkt tot enkel complimenten? Dat stimuleren begint bij het geven van het goede voorbeeld: de schoolleider die zelf om feedback vraagt. Daarnaast vergt dit feedback-vaardigheden van leraren: om feedback te geven die feitelijk is (‘wat deed de leraar’) en daarna feitelijk te beschrijven wat het effect van dit leraar-handelen was op de leerling.

Als je deze feiten gedeeld hebt als feedback-gever, dan is het belangrijk een stilte te laten vallen, zodat je collega kan reflecteren op zijn of haar handelen en het effect daarvan op de leerlingen. Om zo van elkaar te leren is het advies: gewoon beginnen, maar wel klein en veilig. Dat kan door leraren zelf duo’s te laten vormen om bij elkaar in de klas te gaan kijken. Waarbij je als ontvangende leraar aangeeft waar jij feedback over wilt hebben. Zo houd je regie en blijft het veilig.

Aanbeveling 5 – Benut kennis en expertise

Hier bedoelt de NRO vooral ‘kennis van buiten de school’. Daarbij zijn er twee grote problemen. De eerste is: waar te beginnen, er is zo veel beschikbaar? De tweede is dat artikelen over onderwijsonderzoek zijn geschreven door onderzoekers voor andere onderzoekers, niet voor leraren. Om deze problemen op te lossen is er met de lerarenvakverenigingen doorloopjes.nl gelanceerd.

Op deze site vind je een wegwijzer die je helpt om passend onderzoek te vinden voor de lessituatie die jullie willen verbeteren. Bovendien wordt dat onderzoek gepresenteerd op een praktische manier, met per techniek een beschrijving in vijf stappen en een korte uitleg-video door een Nederlandse of Vlaamse leraar-expert. Zo kun je snel het onderzoek vinden en begrijpen wat jullie gaat helpen in de les.

Aanbeveling 6 – Creëer een schoolklimaat waarin leiderschap wordt gespreid

Dat is een klimaat waarin leraren op basis van hun expertise initiatieven kunnen nemen en waarin er maximale inbreng is van alle leraren bij besluitvorming, zonder dat dit het proces vertraagt. Bij leerKRACHT wordt dit gedaan door per periode van 6 tot 8 weken één onderwijskundig thema te nemen en dan als team twee leraren te vragen daarin het voortouw te nemen. Wie dat zijn? Sluit aan bij interne expertise in je team. Denk bijvoorbeeld aan reken- of leescoördinatoren of leraren die een opleiding hebben gevolgd die te maken heeft met het thema.

Vóór de periode start, verzamelen deze leraren onderzoek, ze leiden de bordsessies met het team, zorgen voor expertise van buiten, etc. Zo hebben deze twee leraren gedurende deze 6 tot 8 weken de ‘onderwijskundige sleutel’ van de school in handen: ze leiden het team. En de volgende periode nemen twee andere leraren de leiding over. Zo spreid je het leiderschap op school en nemen veel leraren het voortouw.

Tenslotte, je zult misschien denken: makkelijker gezegd dan gedaan. Dat klopt. Maar het goede nieuws is dat onderzoek van de Universiteit Utrecht op 231 scholen die met leerKRACHT werken laat zien dat deze scholen in staat bleken binnen één jaar een lerende cultuur te creëren. Bovendien, in datzelfde jaar, werden leraren al significant beter in hun vak.