21st century skills: logisch toch!

Prima die aandacht voor 21st century skills, mits we begrijpen dat didactiek pedagogiek volgt. Dit artikel breekt een lans voor de leraar als pedagoog.

21st century skills

Methodemakers en nascholingsbedrijven zijn al driftig bezig om in te spelen op wat geframed is als ’21st century skills’. Niks mis mee wat mij betreft, alles wat bijdraagt aan leren geweldig maken, juich ik van harte toe. Ik ben blij met de aandacht die daarmee weer komt voor wat natuurlijk gewoon gaat om de pedagogische opdracht van de school. Pedagogiek is vaak meer iets erbij dan erin. Denken en werken vanuit een pedagogisch-didactisch geïntegreerde benadering is geen gemeengoed.

Pedagogiek

Wie zich verdiept in pedagogiek, ontdekt al snel dat er niks nieuws onder de zon is. Pedagogiek (letterlijk: “kinderleiding”) gaat over groot worden. Waartoe voed je op? Zelfstandigheid, vertrouwen en verantwoordelijkheid zijn al van oudsher ‘refreinwoorden’ in het denken van pedagogen. In de Renaissance werd het belang van “alzijdige opvoeding” belicht.

Op (traditionele) vernieuwingsscholen is met dank aan onze reformpedagogen al lange tijd aandacht voor de vaardigheden die nu worden omschreven als ’21st century skills’. In ontwikkelingsgericht onderwijs wordt al sinds jaar en dag het belang van deze 'brede ontwikkeling' benadrukt.

"In ontwikkelingsgericht onderwijs wordt al sinds jaar en dag het belang van deze 'brede ontwikkeling' benadrukt."

Ik zie het daarom vooral als opmerkelijk en signalerend dat een nieuw woordje als ’21st century skills’ kennelijk nodig is om een groot deel van onderwijsland weer in pedagogische beweging te krijgen.

• Wat zegt dat over de mate waarin we waardengestuurd denken en handelen?
• Hoe kan het dat didactiek in deze ‘kennismaatschappij’ niet al lang en breed middel is om pedagogische vormingsdoelen te bereiken?

Pedagoog

In de achterliggende jaren spraken we honderden leerkrachten. Steevast bleek dat deze leerkrachten niets liever willen dan als pedagoog in hun vak staan. Even steevast kwam naar voren: “maar als je zo gaat werken, dan …”. En op die stippeltjes staat dan van alles wat neerkomt op ‘gevreesde dimensie’.

Oftewel, het angstdenken zit er bij volksstammen leraren diep in. Na jarenlange inzet op onderwijsvernieuwing zijn leerkrachten in essentie nog meer uitvoerder dan ontwerper, coach en onderzoeker. De kloof tussen doen en zijn!

"Didactiek een is middel om pedagogische vormingsdoelen te bereiken."

Ik wil echt heel graag geloven dat met die hernieuwde aandacht voor pedagogiek (noem het voor mijn part 21st century skills) het vanaf nu anders wordt. 

• Maar dan hoor ik een Sander Dekkers na incidenten rond pesten scholen sommeren om zich te richten op symptoombestrijding.
• Dan hoor ik Jet Bussemaker recentelijk verschrikt roepen dat de “CITO-eindtoets” weer belangrijker moet worden, omdat het werken vanuit hoge verwachtingen zoals voorspeld nog niet goed functioneert.
• Of hoor ik een bestuurder na tegenvallende opbrengsten directeuren vragen om aan de hand van een gedetailleerde kijkwijzer de kwaliteit van de instructie te onderzoeken.

Dan denk ik:

• Welkom in ons angstige landje.
• Welkom in het land van shame and blame. In het land van kijkwijzers en protocollen.
• In het land waarin prille ouders door consultatiebureaus zorgelijk bevraagd worden.
• In het land van etikettering en diagnostiek.
• In het land waarin politici rolmodel zijn voor reactief in plaats van onderzoekend gedrag.
• In het land waarin de focus ligt op hebben in plaats van op zijn.

Wanneer we niet herkennen en erkennen dat we in onderwijsland gierend vastgelopen zijn in structuren van moetisme … Wanneer ‘aandeelhouders’ niet (met terugwerkende kracht) ruiterlijk erkennen wat hun bijdrage daaraan was … blijven we ondanks allerlei heerlijk verfrissende geluiden en hartverwarmende initiatieven en credo’s hardnekkig doorsukkelen in wat ik “het karrenspoor” noem.

Waardengestuurd denken

Omgekeerd ligt daar ook de sleutel naar duurzaam sprankelend onderwijs. Want de school (zo klein kan het beginnen) die de moeite neemt om dit karrenspoor bloot te leggen … de school die van daaruit fundamenteel herbezint op haar opdracht … Dat is de school waar waardengestuurd denken en werken kans krijgt om te wortelen.

Op zo’n school gaat het ineens om hele serieuze vragen.

• Zien we ons als leerkrachten de methode volgen of gebruiken?
• Zien we schoolontwikkeling als iets van de directeur of van de leraren?
• Blijven we didactiek geïsoleerd benaderen of zien we didactiek als voertuig naar pedagogiek?
• Gaan we leren zien door de ogen van externe kwaliteitslatten of door de ogen van leerlingen?
• En hoe definiëren we opbrengsten?
• Wat als de zwakste leerling eind groep 8 supernieuwsgierig en onderzoekend in het leven staat?
• In hoeverre zien we dat ook als serieuze opbrengst?

Onderwijs dat leren geweldig maakt

Onderwijs dat leren geweldig maakt. Dat heeft mijn hart. We komen daar niet door achter een nieuwe hype aan te lopen. We komen daar niet zonder meer met andere methodieken.

Het vraagt het lef om vanuit fundamentele bezinning de leerkracht als pedagoog centraal te stellen. En dat vanuit het besef dat didactiek pedagogiek volgt. Werken aan, vooruit, 21st century skills wordt dan… “Logisch toch!”

"Wat als de zwakste leerling eind groep 8 supernieuwsgierig en onderzoekend in het leven staat?"

Over oude hap gesproken. In “De Hoop des vaderlands” (1869) werd aankomende onderwijzers de raad gegeven vooral het kind te observeren. Dit leverde meer op dan wat “armzalige boekenwijsheid”. “Kwaliteit begint met zien.” Voor mij is dat de essentie van pedagogiek. Het sluit diep begrijpen in. Het sluit ook de drive in om het beste uit kinderen te halen. In elk opzicht.

Leraren die het lef hebben vanuit dit principe te denken en te handelen, zorgen voor gelukkige klassen, gelukkige ouders en sprankelende opbrengsten.

• Wat als we het eens een jaar lang niet ingewikkelder proberen te maken?
• En wat als we zorgen dat middelen, instrumenten, cursussen en opleidingen dit denken volgen?

Een middel of concept is slechts zo sterk als het laagste niveau van pedagogisch bewustzijn. Maar daarover een volgende keer.