Stop marginalisering in het onderwijs

… en maak de beweging van externe naar interne sturing

Autonome motivatie is zo belangrijk voor een ieders ontwikkeling, maar op school laten we de totstandkoming ervan nog veel te veel aan het toeval over. Hoe kan dat anders? Ook mijn zoon is door zijn schoolcarrière heen ‘gefinancierd’. Met een vwo-citoscore via de havo naar het vmbo-t. En een maandelijkse investering van 350 euro huiswerkklas.

Toen Henry Ford de lopende band uitvond, sprak hij de woorden:

“Coming together is a beginning; keeping together is progress; working together is succes”.

Hiermee was de industriële blauwdruk samenleving, gebaseerd op eindeloze groei waarvan de vruchten middels planning en controle geplukt konden worden, geboren. Deze werkwijze werd ook naar het onderwijs getransporteerd. Aanvankelijk met succes.

Afnemende motivatie

En ondanks dat de efficiëntie en doelmatigheid van het onderwijs, zichtbaar in het aantal afgegeven diploma’s, nog steeds stijgt, neemt de motivatie bij de leerling om te leren gestaag af. Tegelijkertijd zorgt het sociaal maatschappelijk gelijkheidsbeginsel, voor collectief, verplichtend en op eindtoets gefundeerd onderwijs.

Dat is een mooi idee, gelijke kansen voor iedereen, maar dergelijk onderwijs gaat voorbij aan individuele verschillende tussen leerlingen en zorgt in combinatie met het productiedenken voor een toename van de sociale segregatie. Demotivatie bij leerlingen en het gebrek aan talentontwikkeling verkleint de ongelijkheid in het hedendaagse onderwijs niet, maar vergroot deze juist.

Gelijke kansen?

Pogingen het tij te keren resulteren in een steeds dominanter wordende vroegselectie, het verdwijnen van de verlengde brugklas en de opmars van categorale mavo’s en havo’s. Leerlingen zullen meer en meer over één kam geschoren worden. Met name voor leerlingen uit lage en arme milieus pakt dit nadelig uit.

Naast vooroordelen over mogelijkheden, het inperken van de ontwikkeltijd (zitten blijven kan niet meer, afstromen wel) en het van elkaar leren, lijken geld en een grote mond, de belangrijkste voorwaarde voor studiesucces. Geld opent nou eenmaal deuren.

"Geld en grote mond belangrijkste voorwaarden voor studiesucces?"

Maar het faillissement van het huidige systeem is zichtbaar. Dat moet ook want de grote groepen mensen die gemarginaliseerd dreigen te worden in combinatie met verdwijnen van productiewerk hangt ons als het zwaard van Damocles boven het hoofd. Een gevaarlijk, onwenselijk en bovenal onbetaalbaar scenario.

Het schoolsysteem

Neem nou mijn zoon. Hij wil scheikunde, beetje interessante natuur -en wiskunde en voelt zich op het vmbo-t  afgeserveerd want nee, dat wordt niet aangeboden.

"Mam", zo zegt hij, "ik voel dat ik het kan." Tuurlijk heeft hij wat ‘concentratie issues’, maar hij heeft gelijk.

• De muren zijn echter ontmoedigend hoog;
• de schoolbanken saai;
• de docenten niet bij machte het systeem te wijzigen

en zo is hij verworden tot een van de vele gedemotiveerde leerlingen die Nederland rijk is. Niets ten nadele van mijn ploeterende zoon, maar ik had wel een zinniger investering kunnen bedenken voor die maandelijkse 350 euro.

Het roer moet om

"Het roer moet natuurlijk radicaal om. Dat weten we allemaal. Maar hoe?"

Uit het toonaangevende onderzoek van Deci & Ryan naar autonome (intrinsieke) motivatie blijkt dat prestaties, zelfvertrouwen, een grotere betrokkenheid en het algehele welbevinden significant toeneemt, en tegelijkertijd een afname van verzuim en het afstromen naar lagere niveaus laat zien, als een leer (of werk) omgeving voorziet in het bevredigen van de drie psychologische –en universele- menselijke basisbehoeften aan:

• ervaren autonomie;
• competentie;
• relatie.

Een dergelijke leer of -werkomgeving laat een contextuele verschuiving zien van controle op externe eindresultaten naar het faciliteren, vormgeven en begeleiden van persoonlijke groei –en ontwikkelingsprocessen.

Gepersonaliseerde leertrajecten, waarbij de individuele leerbehoefte centraal staat, en dwars door schoolmuren, vaststaande niveaus, verplichtende uren, beperkende vakkenpakketten, ‘timeslots en generieke deadlines’ heen breken, zijn voor dergelijk onderwijs onontbeerlijk.

Geef leerlingen, onder bezielende en professionele begeleiding van docenten:

• keuzevrijheid (autonomie);
• koppel daar naast high trust, ook high penalty aan (competentie);
• en zorg voor excellente begeleiding (relatie). 

Scholen, nu aanbieders van min of meer hetzelfde repertoire kunnen, niet langer gehinderd door perverse prikkels, zich vakinhoudelijk specialiseren. En, in samenwerking met andere scholen, leerlingen en ouders, bijdragen aan het zo passend mogelijk vormgeven en afstemmen van gepersonaliseerde leertrajecten op individuele leerbehoeften.

Niet langer verworden docenten en leerlingen tot makke uitvoeders van de staatspedagogiek. Geef ze verantwoordelijkheid. De regering dient het haar ‘core business’ te maken elk kind de gelijke kans te bieden daar te komen waar het kan en wil zijn. Monitor die taak.

Het loslaten van het tijds– en niveaugebonden diploma lijkt eng maar is het niet want autonoom gemotiveerde mensen presteren beter en zijn gelukkiger.

"Weg met de externe blauwdruk."

Stuur op:

• keuzevrijheid;
• expertise;
• geregisseerde verantwoordelijkheid;
• professionele relatie.

Op naar de totstandbrenging van autonome gemotiveerde leerlingen en docenten waarbij het ‘valuing each other’ aan de wieg van het hedendaagse ‘working together’ staat.

• Biesta, G.J.J. (2014). The beautiful risk of education. Boulder, Co: Paradigm Publishers.
• Deci, E.L., & Ryan, R.M. (2000). Self-determination theory and the facilitation of intrinsic motivation, social development, and well-being. American Psychologist, Vol 55(1),  68-78.
• Frissen, P.H.A. (2013). De fatale staat. Van Gennip, Amsterdam.
• Inspectie van het onderwijs (2015). De staat van het onderwijs. Den Haag.
• Werfhorst de, H (2015). Onderwijsstelsels vergeleken. p. 29.