Professioneel communiceren met ouders

>> Communicatie ouders direct bestellen.

Een praktische handreiking voor onderwijsgevenden

‘De vader van Marije uit groep 4 loopt naar de juf om te zeggen dat Marije geen geld heeft meegenomen als bijdrage voor het cadeau voor de meester van groep 7 die binnenkort afscheid neemt. Juf zegt meteen: ‘Dat geeft niet hoor. Ik vergeet ook wel eens wat. Daar hoeft ze zich niet druk om te maken.’ Maar daar gaat het niet om. Vader is boos. Hij vindt het namelijk overdreven en onnodig dat zijn dochter in groep 4 moet meebetalen aan een afscheidscadeau voor de meester van groep 7’

Competentie van leerkrachten

Bovenstaand voorval is een van de vele sprekende voorbeelden uit het boek ‘Professioneel communiceren met ouders’ van Tonnis Bolks. Communiceren met ouders is een vereiste competentie van leerkrachten. Een competentie is een geheel van kennis, vaardigheden, houding en persoonlijke kwaliteiten waarbij reflectie wordt verondersteld. Deze aspecten van de competentie ‘communiceren met ouders’ worden in dit boek helder beschreven, maar zullen geïntegreerd moeten worden in de praktijk.

Het boek biedt enkele theoretische modellen aan die helpen om de omgang met ouders in de schoolpraktijk te verbeteren. Ieder hoofdstuk wordt afgesloten met een aantal reflectieve opdrachten. In dit artikel geven we een beknopte samenvatting van dit leerzame boek.

School en ouders

‘Ouders hebben altijd gelijk, Als je daarvan uitgaat, ga je beter luisteren. Je moet wel, want je wilt weten wat die ouder precies bedoelt. Waar het gelijk zit, daar moet je achter komen.’ Met deze stellige opmerking schetst Tonnis Bolks het communicatieprobleem dat vaak voorkomt tussen school en ouders. School en ouders hebben allebei het beste met kinderen voor, maar hun betrokkenheid bij kinderen verschilt. Ouders verwachten dat de school een bijdrage levert aan de algemene ontwikkeling van kinderen.

De school is medeopvoeder en heeft dus ook een pedagogische opdracht. Leraren hebben over de invulling daarvan zo hun eigen gedachten en meningen. Ouders zijn over het algemeen kritischer geworden en hebben meer invloed in het onderwijs gekregen. Vandaar dat afstemming steeds belangrijker wordt.

Ouderbetrokkenheid en ouderparticipatie hebben een positief effect op leren. Er worden vier niveaus van ouderbetrokkenheid onderscheiden: Actieve ouders: partners  en participanten en Niet-actieve ouders: overdragenden en onzichtbaren. Er zijn ook verschillende typen scholen: informatiegericht, structuurgericht, relatiegericht, participatiegericht of innovatiegericht. Een belangrijke vraag voor de school is: Hoe kijken we als school tegen de samenwerking met ouders aan? Goede communicatie is daarbij van groot belang en begint met het formuleren van een visie op de rol van ouders binnen de school. Wat verstaan we onder ‘partnerschap van ouders’ en hoe zien we dat graag ingevuld op pedagogisch, organisatorisch en democratisch/bestuurlijk gebied?

Wanneer de school de visie duidelijk heeft verwoord, heeft dat grote voordelen. Alle leerkrachten hebben hetzelfde beeld bij een constructieve relatie met ouders en ouders zijn aanspreekbaar op hun gedrag wanneer dit niet strookt met de gecommuniceerde visie.

Communiceren

In het communicatieproces is er altijd sprake van zenden en ontvangen. De zender stuurt een ‘bericht’ en de ontvanger decodeert dat. Bovendien loopt zenden en ontvangen door elkaar heen Hierdoor zit er in de praktijk veel ‘ruis’ in een gesprek en komt de boodschap niet altijd goed over.

Er is sprake van inhouds- en betrekkingsniveau. Een boodschap heeft altijd een feitelijke inhoud, maar er spreekt ook een relationele boodschap uit. Zo zijn er in een gesprek altijd verschillen ‘lagen’ in de boodschap. Naast de feitelijke inhoud is er een relationele laag die iets zegt over hoe de leerkracht de ouder ziet. De expressieve laag zegt iets over hoe de leerkracht zichzelf ziet en wat hij daarvan laat zien aan de ouder. De appelerende laag is wat de leerkracht graag wil dat de ander (niet) doet. Kennis  van deze ‘lagen’ helpt leerkrachten om zich bewust te zijn van de non-verbale communicatie tijdens het gesprek.

Communicatiestijlen worden in het boek toegelicht aan de hand van de Roos van Leary. Door gebruik te maken van dit instrument kan communicatie worden beïnvloed: De leerkracht sluit bijvoorbeeld aan op hetzelfde niveau van de ouder. Een ouder die ‘onder’ zit, benader je door zelf ook ‘onder’ te gaan zitten. De Roos van Leary geeft geen waardeoordeel over de gedragsvarianten. Het hangt van de situatie en het doel van het gesprek af welk gedrag op dat moment functioneel is.

Storingen in de communicatie kunnen voorkomen door het gebruik van vakjargon, slechte verstaanbaarheid, te veel informatie, psychische storingen, een verborgen agenda, verschil in kennisniveau, niet begrepen emotionele lading, vooroordelen en/of non-acceptatie. Ook culturele verschillen kunnen het gesprek behoorlijk beïnvloeden.
Metacommunicatie is communicatie over communicatie. Het is belangrijk dat de leerkracht in staat is de eigen communicatie kan waarnemen door als het ware met een ‘helikopterview’ boven het gesprek te hangen.

Ouderschap

Ouders hebben vanuit hun perspectief altijd gelijk; het is hun werkelijkheid. Een ouder wordt omschreven als: ‘een persoon met een onvoorwaardelijk en tijdloos besef van verantwoordelijk-zijn voor een kind’. Een ouder spreekt altijd vanuit een besef van verantwoordelijkheid met de leerkracht. Dat garandeert niet dat ze er ook altijd goed mee omgaan, maar ze mogen er wel vanuit gaan dat de leerkracht hen daarom serieus neemt. Ouders zijn daarin heel kwetsbaar want verantwoordelijkheid en schuld liggen heel dicht bij elkaar.

Ouders dienen te beschikken over vijf basisvaardigheden: (1) Ouders bieden een kind veiligheid, (2) ze verzorgen het kind, (3) ze houden zicht op het kind, (4) ze brengen verwachtingen/eisen over op het kind en (5) ouders stellen grenzen aan het kind. In al deze taken moeten ouders voortdurend timen en doseren. Daarbij hebben ze te maken met verschillende soorten emoties. Het is belangrijk om als leerkracht op de hoogte te zijn van de leefwereld van de ouder.

Gesprekken met ouders

Er zijn niet geplande en geplande gesprekken. Het boek behandelt van de geplande gesprekken vijf soorten: Het kennismakingsgesprek, het voortgangsgesprek, het probleemoplossend gesprek, het adviserende gesprek en het slechtnieuwsgesprek. Bij de beschrijving van deze gesprekken wordt steeds gerefereerd aan de theorie uit de voorgaande hoofdstukken.
Verder is er in dit hoofdstuk aandacht voor het zogenaamde tienminutengesprek op de ouderavond en het doen van huisbezoeken. Uit de praktische richtlijnen spreekt oog voor detail en de realiteit van het leerkrachtbestaan. In het boek staat een voorbeeldprotocol van een tienminutengesprek en een checklist voor het houden van een slechtnieuwsgesprek.

Afstemming, vertrouwen

In twee hoofdstukken wordt ingegaan op de houding, de attitude van de leerkracht. Ouders en leerkrachten zijn het niet altijd met elkaar eens. Om toch samen voor de ontwikkeling van het kind te gaan is afstemming nodig. Er worden aspecten van een goede (luister) houding uitgewerkt: Respect, openheid, veiligheid en (zelf)vertrouwen. Het verschil tussen een relatie met en een relatie zonder vertrouwen is goed te merken. Vanwege het belang van vertrouwen wordt daar in een apart hoofdstuk aandacht aan besteed. Vertrouwen heeft te maken met je persoonlijkheid, maar ook met vaardigheden. Vanuit beide invalshoeken worden een aantal punten genoemd die helpen om het vertrouwen van ouders te vergroten.

Gespreksvoering: de praktijk

In de laatste drie hoofdstukken wordt toegespitst op de vaardigheden voor een goede gespreksvoering. Heel concreet wordt ingegaan op o.a. de voorbereiding en het doel van het gesprek, de plaats van het gesprek en de procedure. In deze hoofdstukken wordt de brug geslagen van de theorie naar de praktijk. Opdrachten aan de hand van een casus bieden de mogelijkheid om de vaardigheden te oefenen.

Tien gespreksinterventies worden toegelicht die te gebruiken zijn om het gesprek soepel te laten verlopen of een gewenste wending te geven. Tenslotte wordt ingegaan op moeilijke situaties in de samenwerking met ouders. In dergelijke gevallen kan het helpen om de communicatie te benaderen vanuit verschillende posities: Hoe sta ik zelf in het gesprek? Wat is het perspectief van de ouder? En de communicatie zelf; hoe kan het beter?

Waardering

De betrokkenheid van ouders op het onderwijs aan hun kinderen neemt over het algemeen toe. Dat is in de meeste gevallen een goede ontwikkeling. Aan de goede bedoelingen van ouders voor hun kinderen hoeven we in principe niet te twijfelen. Het vraagt van de school en van leerkrachten wel dat er goed nagedacht is over de rol van ouders in de school.

Het besproken boek biedt vanuit de onderwijskunde een leesbaar overzicht van de theorie die kan helpen bij het formuleren van een visie. De praktische insteek maakt het boek vooral bruikbaar voor (na)scholing van (aanstaande) leerkrachten om de nodige kennis en vaardigheden te verwerven. Voor persoonlijke ontwikkeling of bij teamscholing  wordt het boek van harte aanbevolen. Uiteraard is het boek ook geschikt voor anderen die beroepsmatig met kinderen en hun ouders werken.

Dit artikel is eerder verschenen in  het onderwijskundige tijdschrift Criterium

Bestellen

N.a.v. Tonnis Bolks, Professioneel communiceren met ouders, Boom Lemma Uitgevers 2011, ISBN 978 90 5931 663 8, € 21,50.

Bestellen

Het boek Communicatie ouders is te bestellen via: