Onderwijsverslag 2013/2014: cruciale rol schoolleider

De staat van het onderwijs

De onderwijsinspectie heeft de stand van zaken in het afgelopen onderwijsjaar samengevat in het onderwijsverslag 2013/2014. In dit artikel worden enkele kernpunten uit het onderwijsverslag en de mondelinge toelichtingen in verband gebracht met actuele trends in het onderwijs.

Samenvatting

Belangrijke thema's in "De staat van het onderwijs" zijn de sturing op kwaliteit, het organiseren van professionele ruimte en de professionalisering van leerkrachten. Opvallend hierbij is dat telkens de schoolleider wordt genoemd als bepalende factor of dit wel of niet slaagt.

Autonomie van schoolbesturen

De onderwijsinspectie begint het onderwijsverslag met het benadrukken van de grote mate van vrijheid die scholen in Nederland hebben. Dit kun je een verstandige openingsparagraaf noemen in een tijd waarin de onderwijsinspectie nogal eens genoemd wordt in verband met regeldruk en het beperken van de professionele ruimte van scholen.

Ook in de mondelinge toelichtingen wordt diverse keren door onderwijsinspectie en bewindslieden benadrukt dat er veel meer vrijheid is dan er nogal eens wordt gesuggereerd. Staatssecretaris Sander Dekker maakt ïn dit verband een duidelijk statement tijdens de paneldiscussie.

Sander Dekker: "Als je het gevoel hebt dat je iets doet wat niet bijdraagt aan beter onderwijs of wat niet in het belang is van de leerlingen, stop er gewoon mee!"

Staatssecretaris Dekker over professionele vrijheid

"Er ligt een taak bij de overheid om duidelijker te vertellen wat er nu precies gevraagd en verwacht wordt. Aan de andere kant vind ik dat er ook een belangrijke verantwoordelijkheid bij de leraren zelf ligt. Het slechtste argument om iets te doen is omdat het móet. Dus ik zou alle leraren willen oproepen: als je het gevoel hebt dat je iets doet wat niet bijdraagt aan beter onderwijs of wat niet in het belang is van de leerlingen, stop er gewoon mee! Of ga in ieder geval daarover in discussie.

Ik hoor zo vaak dat er gezegd wordt 'het mag niet van de inspectie'. Ik denk echter dat er veel meer ruimte is en dat dit van twee kanten komt. Dit misverstand trekken wij ons als ministerie en als inspectie zeer aan. Kennelijk doen wij ook iets niet goed als er hierover spookbeelden zijn.

We kunnen dit oplossen door de professionele ruimte telkens maar weer te benadrukken. En daarnaast ook door te werken aan de professionaliteit en de professionalisering van de inspecteurs, net zo goed als we het vragen van leraren om zich te professionaliseren. Want onderwijsinspectie is ook een vak waarbij het goed is om bij bezoeken de juiste toon aan te slaan en niet te werken met alleen maar afvinklijstjes en onderaan de streep komt er dit uit.

En ik denk dat we actief het een en ander kunnen doen om misverstanden uit de weg te ruimen. Dus bijvoorbeeld met zo'n factcheck, of desnoods door gewoon ontmoetingen te organiseren tussen inspecteurs en mensen uit het onderwijs. Om na te gaan wat er nu precies speelt. En zo komen we stapje voor stapje bij een situatie dat de ruimte die er in het Nederlandse onderwijs is, ook werkelijk wordt benut."

Deze uitspraken van staatssecretaris Dekker laten weinig aan duidelijkheid te wensen over: de overheid ziet het belang van professionele ruimte, maar worstelt hierbij met de praktijk, met het verleden en met de beelden die er bestaan in het onderwijsveld.

Sturen op kwaliteit versus werkdruk

Een ander punt wat de onderwijsinspectie constateert, is de sterkere sturing op kwaliteit en kwaliteitszorg door leraren, schoolleiders en bestuurders. De effecten van deze focus begint nu ook in de klas zichtbaar te worden.

Hierbij moet wel opgemerkt worden dat deze sterkere sturing een aantal belangrijke neveneffecten met zich mee heeft gebracht. Kwaliteit van onderwijs wordt namelijk nogal eens gezien als hoge resultaten op landelijk vergelijkbare toetsen. En de sterkere sturing daarop brengt een verschraling van het onderwijs met zich mee. Onderwijskwaliteit is namelijk iets anders dan opbrengsgericht werken.

Ook heeft de sterkere sturing op kwaliteit van met name besturen een onvermijdelijke administratieve last met zich mee gebracht. De besturen moeten zich verantwoorden aan de onderwijsinspectie en zoeken dus naar manieren om zicht te houden op de kwaliteit van het onderwijs. Kwaliteitssystemen en leerlingvolgsystemen moeten daartoe wel op een eenduidige manier gevuld zijn met de juiste data. Het draagvlak voor deze administratieve verplichtingen is niet op alle niveau's aanwezig en dat leidt tot een beleving van werkdruk.

Cruciaal bij de doorvertaling van dit overheids- en bestuursbeleid is de schoolleider. Geeft de schoolleider 'instructies' één op één door of is het een onderwijskundige leider die het team 'in bescherming neemt'? Ofwel: is de schoolleider doorgeefluik of hitteschild?

Professionalisering en de schoolleider

Luc Stevens zei het enige tijd geleden al tijdens een AVS congres: de schoolleider faciliteert de professionele ontwikkeling van leerkrachten. Dát is pedagogisch leiderschap. Dit komt in het onderwijsverslag diverse keren naar voren.

De schoolleider wordt expliciet genoemd in de paragraaf over de motivatie van leerlingen. Scholen waar leerlingen goed gemotiveerd zijn, kenmerken zich door goede schoolleiders en leraren. Dit wordt vaak gecombineerd met een sterke verbetercultuur en het nemen van ruimte in curricula en de organisatie van het onderwijs.

Maar ook als het gaat over de professionalisering van leerkrachten en het personeelsbeleid speelt de schoolleider een bepalende rol. De onderwijsinspectie constateert dat er grote verschillen zijn tussen scholen als het gaat om werkbeleving, ziekteverzuim en verloop van leraren. Op sommige scholen zijn leerkrachten zeer gemotiveerd. Zij hebben er een actieve rol bij het maken van goed onderwijs. Dit zijn vooral scholen waar leraren en schoolleiders professionalisering belangrijk vinden. Ook is er een goed personeelsbeleid en vormen de leraren een hecht team, dat dezelfde visie deelt. De onderwijsinspectie acht de rol van kundige schoolleiders van essentieel belang voor de professionalisering van leerkrachten.

"De schoolleider speelt een cruciale rol bij sturing op kwaliteit, het organiseren van professionele ruimte en de professionalisering van leerkrachten."

Staat van de leraar en staat van de leerling

De presentatie van het onderwijsverslag werd voorafgegaan door de presentatie van de 'staat van de leerling' en de 'staat van de leraar'. Dit was een unieke gebeurtenis en een mooi statement van de onderwijsinspectie in het kader van 'luisteren naar het veld'. In een volgend artikel wordt aan deze beide documenten aandacht besteed.

Samenvatting

Het onderwijsverslag 2013/2014 van de onderwijsinspectie belicht belangrijke thema's zoals sturing op kwaliteit, het organiseren van professionele ruimte, en de professionalisering van leerkrachten. Opvallend is de benoeming van de schoolleider als cruciale factor voor het slagen van deze aspecten.

De inspectie benadrukt de autonomie van scholen in Nederland, ondanks zorgen over regeldruk. Staatssecretaris Sander Dekker roept leraren op te stoppen met activiteiten die niet bijdragen aan beter onderwijs en benadrukt het belang van professionele ruimte.

Sterkere sturing op kwaliteit heeft zichtbare effecten in de klas, maar neveneffecten zoals verschraling van onderwijs en administratieve lasten worden genoemd. Schoolleiders spelen een cruciale rol bij de doorvertaling van beleid, waarbij hun leiderschap bepalend is voor de professionele ontwikkeling van leraren.

Het verslag constateert grote verschillen tussen scholen in werkbeleving en personeelsbeleid, waarbij gemotiveerde leraren vaak samenwerken met kundige schoolleiders. De inspectie benadrukt de essentiële rol van schoolleiders bij het sturen op kwaliteit, organiseren van professionele ruimte en professionalisering van leraren. De presentatie van de 'staat van de leerling' en de 'staat van de leraar' voorafgaand aan het verslag wordt als een uniek en positief statement gezien.

Verder kijken

• Het complete onderwijsverslag 2013 / 2014 (PDF)
• Hoofdlijnen uit het onderwijsverslag (PDF)