Didactische werkvormen - Schrijfopdrachten

Door de juiste werkvorm te kiezen, kun je met maximaal effect lesgeven. In Het didactische werkvormenboek van Jos Winkels en Piet Hoogeveen staan 250 didactisch onderbouwde werkvormen beschreven. In dit artikel zoomen we in op enkele schrijfopdrachten.

Het didactische werkvormenboek behandelt het schrijven van:

• Een tekst
• Een levensverhaal
• Een essay
• Een observatieverhaal
• Een stripverhaal
• Een recensie
• Een ingezonden stuk
• Een vrije tekst
• Een toneelstuk
• Geheimtaal
• Een schrijfronde (zie hieronder)

Teksten kun je onder verdelen in verschillende soorten:

• Denkteksten. Die doen vooral een beroep op het denken: een rapport, verslag, werkstuk.
• Beeldteksten. Die beelden ervaringen of situaties uit: romans, psalmen, mythes, parabels.
• Praktische teksten: een handleiding o.i.d.
• Informatieve teksten: bedoeld om informatie door te geven.
• Persuasieve teksten. Die zijn gericht op overtuigen.
• Evocatieve teksten. Die roepen bepaalde gevoelens op: gedichten, liederen.
• Activerende teksten. Die roepen mensen op tot een bepaald gedrag.

Schrijfopdracht 1: Het schrijven van een levensverhaal

Bij deze werkvorm beschrijft de leerling (een periode uit) zijn/haar leven. Dit kun je klassikaal bundelen, bijvoorbeeld tot een afscheidsboek van groep 8. Een klassikale analyse is ook interessant: op een bord schrijft de leerkracht kernwoorden uit elk levensverhaal. Zo kan nagegaan worden welke fijne dingen of problemen het vaakst genoemd zijn.
Varianten hierop zijn:

• Levensverhaal aan de hand van een interview: de leerlingen interviewen elkaar en schrijven een levensverhaal over de ander.
• Het schrijven van een (werk)dagverslag.
• Het maken van een zelfportret: eigenschappen die bij jezelf passen.

Schrijfopdracht 2: Het schrijven van een observatieverhaal

Bij deze werkvorm observeren de leerlingen zo nauwkeurig mogelijk een situatie en beschrijven die vervolgens. Dat kan ongestructureerd of gestructureerd zijn, dus met of zonder vooraf gegeven observatiepunten(lijst). De stappen zijn als volgt:

• Klassengesprek: Wat is een observatieverhaal, wat kun je allemaal observeren? Etc.
• Geef een concrete opdracht: een foto, situatie, gebeurtenis, leerling.
• Laat de leerlingen de situatie waarnemen, beschrijven.
• De leerlingen lezen hun verhaal voor aan hun groepje of de klas.

Schrijfopdracht 3: Schrijfronde

Bij deze werkvorm – ook wel rondschrijven of schriftelijke discussie genoemd – reageren de leerlingen schriftelijk op een stelling, prikkelende uitspraak o.i.d. De stappen zijn als volgt:

• Uitleg van de werkvorm en het vormen van groepjes van max. 5 leerlingen.
• Elke leerling schrijft op een papier een stelling, vraag of opmerking naar aanleiding van het onderwerp.
• De leerling geeft het papier aan de linkerbuurman. Die reageert erop met een opmerking, tegenwerping of vraag. Daarna geeft hij het papier weer door, tot het bij de schrijver terug is.

Leerlingen vinden dit doorgaans een prettige werkvorm, omdat ze allemaal de kans krijgen om hun mening te vormen en naar voren te brengen.

Tot slot

Dit zijn slechts enkele van de 250 werkvormen. In het boek staat per werkvorm nog veel meer informatie, zoals randvoorwaarden en varianten.

Bij het kiezen van didactische werkvormen is het van belang om goed te kijken naar het doel van je les en welke werkvorm het meest geschikt is om dit doel te behalen. Het beste is om te variëren in didactische werkvormen. Daar wordt je onderwijs effectief én afwisselend van. Natuurlijk, elke nieuwe werkvorm vraagt een tijdsinvestering. Maar je repertoire groeit vanzelf. Dat is goed voor je leerlingen en voor jezelf.

Jos Winkels en Piet Hoogeveen, Het didactische werkvormen boek, 11e druk 2014, Uitgeverij Koninklijke van Gorcum, ISBN 978 90 232 5276 4, € 39, 95. Het boek is te bestellen via