Executieve functies in relatie tot de cognitieve functies -9-

Cognitieve en executieve functies. Wat zijn dat? En hoe staan deze in relatie met elkaar? Dit artikel is onderdeel van een serie waarin de cognitieve en executieve functies uitgelegd worden en waarin de relatie gelegd wordt tussen deze functies. Hier staat een overzicht van alle artikelen en bronnen.

Door de verschillende ordeningen, maar ook door de verschillende definities (zie bv. artikel 6 over de verschillende definities m.b.t. plannen) van zowel de executieve functies als de cognitieve functies is het lastig voor begeleiders, docenten en ouders om hun leerling of kind te ondersteunen. Mocht het kind/de jongere naar een andere instelling of school gaan kan hij/zij te maken krijgen met een andere ordening en/of andere definitie en dus ook met een andere aanpak.

Daarnaast is er nog geen geschikte test voor (het in kaart brengen van iemand zijn/haar) executieve functies (dit in tegenstelling tot de cognitieve functies). Een vragenlijst is nog steeds enigszins subjectief; wat neemt de observator/invuller (afhankelijk van de kennis en emoties van de invuller) waar en welke betekenis wordt tijdens de observatie van de leerling/het kind hieraan gegeven. Zorgvuldigheid blijft geboden.

Conform het concept Mediërend Leren is het onmogelijk dat we de observatieresultaten en de adviezen niet samen met het kind/de jongere bespreken en hij/zij zijn/haar inbreng daarin niet zou mogen geven. Er moet commitment worden verkregen over de observaties en adviezen, voordat er overgegaan wordt tot het schrijven van een handelingsplan of Individueel Ontwikkelperspectief. Uiteindelijk moet het kind/de jongere zelf/alleen het plan uitvoeren en de transfer maken naar zijn/haar eigen leven. De leeftijd of het niveau van functioneren is niet van belang, het wordt altijd samen met het kind/de jongere gedaan! 

Interventies t.b.v. executieve functies en transfer (herhaling)

• Niet-curriculum gebonden programma's leiden veelal tot vooruitgang in de getrainde taken en onderliggende processen. Dus men wordt beter in het aangeboden spel of het spel dat beroep doet op dezelfde cognitieve functies en/of executieve functies!!
• Echter: leiden tot weinig vooruitgang in het schoolse leren/educatieve taken (transfer van leren is niet gegarandeerd).

Risico

Het risico van het probleem aan 1 executieve functie toeschrijven is dat wanneer een probleem wordt toegeschreven aan een bepaalde executieve functie, dit juist kan zijn, maar er meerdere cognitieve functies nodig zijn om 1 executieve functie te kunnen uitvoeren. Wat als het probleem nu eens ligt in één van deze cognitieve functies? Als die cognitieve functies niet getraind worden, zal de uitvoering van de executieve functies dan succesvol worden? Er moet dus steeds gekeken worden of de onderliggende cognitieve functies wel voldoende ontwikkeld zijn.

Het informatieverwerkingsmodel

Belangrijk is de problemen met de executieve functies terug te brengen tot een praktische aanpak waardoor de hulpvraag van het kind/jongere (en leerkracht/docent, ouders, ondersteuner) beantwoord wordt. Om dit duidelijk te maken een korte introductie van het informatieverwerkingsmodel. 

Het informatieverwerkingsmodel geeft sterk verkort weer wat er in een individu gebeurt, wanneer hij/zij iets waarneemt, het verwerkt in zijn/haar brein en vervolgens laat zien wat hij/zij met die waarneming en verwerking doet. Tussen waarnemen enerzijds en handelen anderzijds, verricht een individu in een hoog tempo een heleboel denkhandelingen (maakt gebruik van de cognitieve functies).

Het informatieverwerkingsmodel is een hulpmiddel om:

• inzicht te krijgen in het proces van informatieverwerking;
• te kunnen diagnosticeren waarom mensen bepaalde deficiënties vertonen;
• gerichte ondersteuning te kunnen bieden.

De cognitieve functies en het informatieverwerkingsmodel

1. In de opname fase gaan de cognitieve functies over de kwaliteit en kwantiteit van gegevens die een individu verzamelt wanneer hij/zij een probleem erkent.
2. In de verwerkingsfase zorgen de cognitieve functies ervoor dat een individu efficiënt gebruik kan maken van de gegevens die hij/zij verzameld heeft. Hoe dit precies gebeurt, is vaak nog onduidelijk.
3. In de weergavefase ondersteunen de cognitieve functies een individu bij het overbrengen van de verwerkte gegevens op een adequate, volledige en begrijpbare manier (in welke hoedanigheid dan ook) naar anderen.

In de opname- en weergavefase wordt onze eigen metacognitie zichtbaar. Deze 3 fasen moeten volledig en correct doorlopen worden om tot het juiste resultaat te komen.

Koppeling executieve functies en cognitieve functies

In onderstaande tabellen staat een aantal voorbeelden uit de verschillende fasen van het informatieverwerkingsmodel. Je ziet per fase een executieve functie, een deficiënte cognitieve functie en een efficiënte cognitieve functie die als tegenhanger kan dienen. Hieronder enkele voorbeelden uit de verschillende fasen (nb. niet volledig!)

Opname fase

Verwerkingsfase

Weergavefase