Het gebruik van gemakkelijk lesmateriaal en de impact op onderpresteren bij VMBO-lerenden

Geplaatst op 7 augustus 2024

Onderpresteren bij VMBO-leerlingen is een veelvoorkomend probleem dat onderwijsprofessionals bezighoudt. Een van de factoren die aan deze uitdaging kan bijdragen, is het gebruik van gemakkelijk lesmateriaal. Dit artikel onderzoekt de relatie tussen het gebruik van vereenvoudigd lesmateriaal en onderpresteren bij leerlingen in het VMBO, en biedt inzichten in hoe onderwijsprofessionals deze problematiek kunnen aanpakken.

Wat is Onderpresteren?

Onderpresteren verwijst naar het fenomeen waarbij leerlingen niet het niveau van academische prestaties bereiken dat op basis van hun capaciteiten en potentieel verwacht zou worden. Dit kan zich uiten in lage cijfers, onvoldoende voortgang of het niet behalen van de beoogde leerdoelen. Onderpresteren kan verschillende oorzaken hebben, zoals motivatieproblemen, persoonlijke omstandigheden of ongeschikte onderwijsstrategieën.

De Rol van Gemakkelijk Lesmateriaal

Gemakkelijk lesmateriaal, oftewel vereenvoudigd lesmateriaal, is ontworpen om leerstof toegankelijker te maken voor leerlingen die moeite hebben met complexe concepten. Het kan bestaan uit vereenvoudigde teksten, visuele hulpmiddelen, en aangepaste opdrachten. Hoewel dit type materiaal nuttig kan zijn voor leerlingen die extra ondersteuning nodig hebben, kan het ook bijdragen aan onderpresteren als het niet goed wordt ingezet.

Kenmerken van Gemakkelijk Lesmateriaal

1. Vereenvoudigde Inhoud: Het materiaal is ontworpen om complexe informatie te reduceren tot eenvoudigere concepten en taalgebruik.

2. Visuele Hulpmiddelen: Het gebruik van afbeeldingen, diagrammen en andere visuele hulpmiddelen om informatie te verduidelijken.

3. Beperkte Diepgang: Het lesmateriaal behandelt onderwerpen op een basisniveau zonder diepgaande analyses of complexe vraagstukken.

4. Geleidelijke Opbouw: De inhoud wordt in kleine, beheersbare stappen gepresenteerd om de leerervaring minder overweldigend te maken.

Voordelen van Gemakkelijk Lesmateriaal

Voor sommige leerlingen kan gemakkelijk lesmateriaal aanzienlijke voordelen bieden, vooral wanneer zij moeite hebben met het begrijpen van complexe teksten of opdrachten. De voordelen omvatten:

1. Toegankelijkheid: Leerlingen die moeite hebben met leesvaardigheid of complexe concepten kunnen gemakkelijker toegang krijgen tot de leerstof. Dit kan hen helpen om basiskennis en vaardigheden op te bouwen.

2. Zelfvertrouwen: Het gebruik van eenvoudiger materiaal kan leerlingen helpen om succeservaringen op te doen, wat hun zelfvertrouwen en motivatie kan verhogen.

3. Ondersteuning bij Basisvaardigheden: Voor leerlingen die nog bezig zijn met het ontwikkelen van basisvaardigheden, kan vereenvoudigd materiaal helpen om fundamentele concepten te begrijpen voordat ze verder gaan met complexere inhoud.

Risico's van Gemakkelijk Lesmateriaal

Hoewel gemakkelijk lesmateriaal voordelen kan bieden, kunnen er ook risico's en nadelen aan verbonden zijn die kunnen bijdragen aan onderpresteren:

1. Beperkte Uitdaging: Leerlingen kunnen niet voldoende worden uitgedaagd door vereenvoudigd materiaal, wat hun cognitieve ontwikkeling kan beperken. Het ontbreken van uitdaging kan leiden tot een gebrek aan motivatie en betrokkenheid.

2. Onvoldoende Voorbereiding: Als leerlingen uitsluitend werken met vereenvoudigd materiaal, kunnen ze slecht voorbereid zijn op de vereisten van meer geavanceerde lesstof of examens.

3. Verminderde Leeruitdaging: Het voortdurend aanbieden van gemakkelijk materiaal kan ervoor zorgen dat leerlingen gewend raken aan lage niveaus van cognitieve inspanning, wat hun vermogen om complexere problemen op te lossen kan beïnvloeden.

4. Perceptie van Lage Verwachtingen: Leerlingen kunnen het gevoel krijgen dat de verwachtingen voor hen laag zijn, wat hun zelfbeeld en motivatie kan beïnvloeden.

Balanceren van Gemakkelijk Lesmateriaal en Uitdaging

Om de nadelen van gemakkelijk lesmateriaal te vermijden en onderpresteren te voorkomen, is het belangrijk om een balans te vinden tussen toegankelijkheid en uitdaging. Hier zijn enkele strategieën om dit te bereiken:

Differentiatie in Lesmateriaal

1. Gelaagd Lesmateriaal: Ontwikkel lesmateriaal met verschillende niveaus van complexiteit. Begin met vereenvoudigde versies van de lesstof en bouw geleidelijk aan naar complexere concepten en opdrachten.

2. Keuze en Autonomie: Geef leerlingen de keuze uit verschillende soorten lesmateriaal en laat hen bepalen welk niveau het beste bij hun behoeften past. Dit bevordert autonomie en betrokkenheid.

Verhoogde Betrokkenheid en Uitdaging

1. Integratie van Hoger Niveau Vragen: Zelfs bij gebruik van gemakkelijk lesmateriaal, kunnen hogere niveau vragen en uitdagingen worden geïntegreerd om kritisch denken en probleemoplossing te bevorderen.

2. Actieve Leerstrategieën: Gebruik actieve leerstrategieën zoals groepswerk, projectgebaseerd leren en discussies om leerlingen te betrekken en hen te stimuleren om hun kennis toe te passen op een uitdagende manier.

Ondersteuning en Feedback

1. Regelmatige Evaluatie: Voer regelmatig formatieve evaluaties uit om de voortgang van leerlingen te monitoren en pas het materiaal aan op basis van hun behoeften en prestaties.

2. Gerichte Feedback: Bied gerichte feedback aan leerlingen over hun werk en prestaties. Help hen om zwakke punten te identificeren en gerichte verbeterstrategieën te ontwikkelen.

Voorbeelden van Effectief Gebruik van Gemakkelijk Lesmateriaal

Hier zijn enkele concrete voorbeelden van hoe gemakkelijk lesmateriaal effectief kan worden ingezet zonder dat dit leidt tot onderpresteren:

1. Stapsgewijze Instructies: Gebruik stapsgewijze instructies en visuele hulpmiddelen om leerlingen te begeleiden bij het oplossen van complexe problemen. Zorg ervoor dat elke stap hen voorbereidt op de volgende, meer geavanceerde stap.

2. Gelaagd Leermateriaal: Ontwikkel materialen die beginnen met basisconcepten en geleidelijk overgaan naar complexere onderwerpen. Dit kan door het aanbieden van oefeningen die variëren in moeilijkheidsgraad.

3. Actieve Leeromgevingen: Combineer gemakkelijk lesmateriaal met actieve leeromgevingen zoals simulaties, rollenspellen en hands-on activiteiten die leerlingen uitdagen om hun kennis toe te passen.

Conclusie

Het gebruik van gemakkelijk lesmateriaal kan een waardevolle strategie zijn voor het ondersteunen van leerlingen die moeite hebben met complexe concepten, maar het moet met zorg worden toegepast om onderpresteren te voorkomen. Door een balans te vinden tussen toegankelijkheid en uitdaging, differentiatie in lesmateriaal toe te passen, en het bevorderen van betrokkenheid en actieve leerstrategieën, kunnen onderwijsprofessionals ervoor zorgen dat alle leerlingen de kans krijgen om hun potentieel volledig te benutten. Het doel is om een leeromgeving te creëren die zowel ondersteunend als uitdagend is, zodat leerlingen kunnen groeien en excelleren, ongeacht hun startpunt.

Literatuur

• Brouwer, G., Dirksen, I., & Hogeboom, B. (2013). “Meneer, we willen beginnen”. Leerlingen motiveren leidt tot beter presteren. Amersfoort: CPS https://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:u2iOps4vIBMJ:https://www.cps.nl/l/library/download/urn:uuid:e53d5763-4046-4065-8ac4-f24c7bca4d94/meneer%2Bwe%2Bwillen%2Bbeginnen.pdf%3Fformat%3Dsave_to_disk%26ext%3D.pdf+&cd=1&hl=nl&ct=clnk&gl=nl
• Hattie, J.C.  (2009). Visible learning. A synthesis of over 800 meta-analyses relating to achievement. London: Routledge.
• Hacquebord, H. I. (2007). De leesvaardigheid van VMBO-leerlingen [Reading proficiency of students in pre-vocational education]. In D. H. Schram (ed.), Lezen in het VMBO; onderzoek – inventie – praktijk [Reading in pre-vocational education; Research – invention – practice] (pp. 55-76). Delft: Eburon. http://taalunieversum.org/onderwijs/onderzoek/publicatie/2793/de_leesvaardigheid_van_VMBOleerlingen
• Land, J. (2009). Zwakke lezers, sterke teksten? Effecten van tekst- en lezerskenmerken op het tekstbegrip en de tekstwaardering van VMBO-leerlingen. Delft 2009: Eburon (www.eburon.nl). Stichting Lezen reeks, deel 13. http://media.leidenuniv.nl/legacy/zwakke_lezers.pdf
• Luyten, H., Bosker, R., Dekkers, H., & Derks, A. (2003). Dropout in the lower tracks of Dutch secondary education: Predictor variables and variation among schools. School Effectiveness and School Improvement, 14(4), 373-411. http://www.rug.nl/research/portal/publications/dropout-in-the-lower-tracks-of-dutch-secondary-education(900990e8-8bf3-4748-8391-f102b02ba674)/export.html
• Milliano, I. I. C. M. de (2013). Literacy development of low-achieving adolescents. The role of engagement in academic reading and writing. Amsterdam: Universiteit van Amsterdam. http://dare.uva.nl/search?arno.record.id=446210
• OECD (2010). PISA 2009 Results: What students know and can do: Student performance in reading, mathematics and science (Vol. 1). https://www.oecd.org/pisa/pisaproducts/48852548.pdf
• Prince, A. (2014). Motivation: how to tame the elephant in the classroom? A study aimed at understanding motivation and testing the effect of interventions on the motivation of students in pre-vocational education [S.I.]: [S.n.] http://www.rug.nl/research/portal/files/13154622/20140626_Thesis_Prince.pdf
• Rosenthal, R., & Jacobson, L. (1968). Pygmalion in the classroom. The Urban Review, (3) 1, 16-20 https://www.uni-muenster.de/imperia/md/content/psyifp/aeechterhoff/sommersemester2012/schluesselstudiendersozialpsychologiea/rosenthal_jacobson_pygmalionclassroom_urbrev1968.pdf
• Stroet, K. (2014). Studying motivation in classrooms: effects of teaching practices on early adolescents’ motivation [S.I.]: [S.n.]  http://www.rug.nl/research/portal/publications/studying-motivation-in-classrooms(6da2257e-77ed-49e2-a8ab-804549f830ae).html
• Thompson, T. & Parker, C. (2007). Diagnosing the Poor Performance of Self‐worth Protective Students: A product of future outcome uncertainty, evaluative threat, or both? Educational Psychology. Volume 27, 2007 -  Issue 1. Zie ook http://www.ernweb.com/educational-research-articles/fear-of-failure-key-to-understanding-underachieving-students-psychological-study-says/
• Van de Laarschot, M., & Heusdens, W. (2012). Vakmanschap van de VMBO-docent in beeld. Resultaten van een onderzoek naar het handelen van een VMBO-docent . Tijdschrift voor lerarenopleiders (Velon, Vol. 33, Uitgave: 3, Pagina's: 10-18) https://www.hbo-kennisbank.nl/record/sharekit_hu/oai:surfsharekit.nl:a56f4fee-f94e-4a50-8b0a-3cb030073687
• Van Silfhout, G. (2014) Fun to read or easy to understand? Establishing effective text features for educational texts on the basis of processing and comprehension research. Utrecht: LOT https://dspace.library.uu.nl/bitstream/handle/1874/300805/silfhout.pdf?sequence=1