Wat zijn de effecten van buiten leren bij natuuronderwijs op de ontwikkeling van leerlingen op de basisschool?
Geplaatst op 11 juli 2024
Samenvatting
Internationale studies suggereren dat buitenonderwijs bijdraagt aan een grotere kennis van de natuur, verbeterde sociale relaties, en sociale competenties van leerlingen. Mogelijk verhoogt het ook de leermotivatie en interesse in natuur en wetenschap op latere leeftijd. In Nederland is echter geen specifiek onderzoek gedaan naar de effecten van buitenlessen voor natuuronderwijs op de ontwikkeling van basisschoolleerlingen.
Inleiding
Natuuronderwijs in het primair onderwijs laat leerlingen kennismaken met de levende en niet-levende natuur. Dit vak biedt ruimte voor ontdekkend leren. Scholen hebben de vrijheid om de invulling van dit vak zelf te bepalen, inclusief de keuze om lessen binnen of buiten de school te geven. Buiten leren kan bestaan uit veldwerk, excursies, en survivaltochten.
Ontdekken en onderzoeken
Van alle vakgebieden wordt natuuronderwijs het vaakst buiten gegeven. Circa twee derde van de leerkrachten heeft tussen 2014 en 2016 natuuronderwijs in de buitenlucht gegeven. Hoewel er weinig onderzoek is naar de specifieke effecten van buitenschoolse lessen in Nederland, bieden buitenlandse studies enige inzichten.
Het buiten behandelen van natuurwetenschappelijke onderwerpen lijkt een positieve invloed te hebben op de leerprestaties van leerlingen. Bijvoorbeeld, buitenlessen over planten leiden tot betere resultaten dan wanneer deze kennis in de klas wordt behandeld. Hierbij is het belangrijk dat leerkrachten de buitenervaringen koppelen aan eerdere instructies in de klas om de transfer van kennis te bevorderen.
Buiten leren werkt vooral goed wanneer leerlingen in de klas al enige kennis hebben opgedaan. Dit helpt hen om buiten de klas gericht de natuur te ontdekken en te onderzoeken. Bovendien kan buiten leren, zowel bij natuuronderwijs als andere vakken, een positief effect hebben op de leermotivatie van leerlingen. Buitenonderwijs vinden leerlingen vaak leuk en speelse leeractiviteiten kunnen de motivatie verder bevorderen. Het kan ook de interesse in milieu en wetenschap vergroten.
Sociale competenties en sociale relaties
Buitenschools leren bevordert de sociale competenties en relaties van leerlingen. Het draagt bij aan hun zelfvertrouwen en vergroot het gevoel ergens bij te horen. Minder controle door de leerkracht en minder gestructureerd leren creëren meer ruimte voor interactie tussen leerlingen, wat hun sociale gedrag en de cohesie in de klas bevordert.
Bij buiten leren hebben leerlingen ook letterlijk meer ruimte, wat kan leiden tot meer fysieke beweging en een betere motorische ontwikkeling. De mate van beweging hangt af van de invulling van de buitenles door de leerkracht.
Uitgebreide beantwoording
Bij het vak natuuronderwijs in het primair onderwijs bestuderen leerlingen de levende en niet-levende natuur. Het doel is om hen kennis te laten maken met de wereld om hen heen. Sinds 1993 zijn er in Nederland kerndoelen opgesteld voor natuuronderwijs, die in 1998 zijn herzien. Deze kerndoelen geven aan wat leerlingen aan het einde van hun basisschooltijd zouden moeten weten, maar de specifieke invulling wordt aan de scholen overgelaten.
Leerkrachten kunnen kiezen om lessen binnen of buiten de school te geven. Buiten leren kan verschillende vormen aannemen, zoals veldwerk, excursies, en schoolreizen. Volgens onderzoek van DUO Onderwijs (2016) geven twee derde van de leerkrachten regelmatig natuuronderwijs in de buitenlucht.
Natuuronderwijs, Natuur- en milieueducatie, en natuurwetenschap
Natuuronderwijs in het primair onderwijs is nauw verbonden met Natuur- en milieueducatie (NME). Beide stimuleren kennis over en waardering voor natuur en milieu, maar natuuronderwijs richt zich ook op het eigen lichaam, natuurkunde, en techniek. Hoewel er verschillen zijn, zijn natuuronderwijs en NME vaak nauw met elkaar verweven in de praktijk.
Internationaal wordt vaak de term natuurwetenschap (‘science’) gebruikt, die vergelijkbare vakgebieden omvat als het Nederlandse natuuronderwijs. Hoewel het niet exact hetzelfde is, is de overlap groot genoeg om inzichten uit internationaal onderzoek relevant te maken voor Nederland.
Onderzoek naar buiten leren bij natuuronderwijs
Er zijn meerdere reviewstudies gedaan naar de effecten van buitenschoolse lessen. Ayotte-Beaudet et al. (2017) en Becker et al. (2017) hebben dergelijke studies uitgevoerd. Beide studies wijzen op positieve effecten van buiten leren op leerprestaties, sociale ontwikkeling, leermotivatie, en fysieke ontwikkeling. De kwaliteit van de onderliggende studies varieert echter, waardoor de uitkomsten voorzichtig moeten worden geïnterpreteerd.
Beter en meer gemotiveerd leren
Buiten behandelen van natuurwetenschappelijke lesstof lijkt de leerprestaties te verbeteren. Er is ook bewijs dat buiten leren, vooral wanneer leerlingen al enige voorkennis hebben, hun leermotivatie kan verhogen. Groepsopdrachten en speelse leeractiviteiten, zoals schooltuinen, kunnen de motivatie verder bevorderen.
Kennis, houding, en gedrag ten aanzien van natuur
Ayotte-Beaudet et al. (2017) suggereren dat buiten leren de interesse in milieu en wetenschap kan bevorderen. Smit et al. (2006) vonden een positief verband tussen NME op school en de kennis, houding, en gedrag ten aanzien van natuur en milieu na de basisschool. Hoewel dit verband voorzichtig geïnterpreteerd moet worden, wijst het op de potentieel langdurige voordelen van natuuronderwijs.
Sociale competenties en sociale relaties
Buitenschools leren bevordert sociale competenties en relaties. Minder controle door de leraar en een minder gestructureerde leeromgeving stimuleren interactie tussen leerlingen. Dit kan het sociale gedrag en de cohesie in de klas verbeteren.
Fysieke en motorische beweging
Buiten leren biedt meer ruimte voor fysieke beweging, wat de motorische ontwikkeling kan bevorderen. Hoeveel leerlingen bewegen, hangt af van hoe de leerkracht de buitenles vormgeeft.
Conclusie
Hoewel er in Nederland geen specifiek onderzoek is gedaan naar de effecten van buitenonderwijs voor natuuronderwijs op basisschoolleerlingen, suggereren internationale studies dat buiten leren kan bijdragen aan betere leerprestaties, sociale relaties, en leermotivatie. Het bevordert ook fysieke beweging en kan mogelijk de interesse in natuur en wetenschap op latere leeftijd verhogen. Verdere studie is nodig om deze effecten te bevestigen en beter te begrijpen.
Geraadpleegde bronnen
- Ayotte-Beaudet, J-P., Potvin, P., Lapierre, H. G., & Glackin, M. (2017). Teaching and Learning Science Outdoors in Schools’ Immediate Surroundings at K–12 Levels: A Meta-Synthesis. EURASIA Journal of Mathematics, Science and Technology Education, 5343-5363.
- Becker, C., Lauterbach, G., Spengler, S., Dettweiler, U., & Mess, F. (2017). Effects of regular classes in outdoor education settings: A systematic review on students' learning, social and health dimensions. International Journal of Environmental Research and Public Health, 14.
- DUO Onderwijsonderzoek (2016). Onderzoek buitenles. Utrecht: Duo Onderwijsonderzoek.
- Fägerstam, E., & Blom, J. (2013) Learning biology and mathematics outdoors: effects and attitudes in a Swedish high school context. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 13(1), 56-75.
- Hartmeyer, R. & Mygind, E. (2015) A retrospective study of social relations in a Danish primary school class taught in “udeskole”. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 16(1), 78–89.
- Kennisrotonde. (2016). Is het waar dat leerlingen die bewegend leren beter presteren? Zo ja: Hoe is dit te verklaren? Voor welke leeftijdsgroep(en) en bij welke leerinhouden werkt bewegend leren? (KR. 002). Den Haag: Kennisrotonde.
- Kennisrotonde. (2018). Welke invloed heeft het geven van lessen in een buitenlokaal op de leerprestaties en motivatie van vmbo leerlingen? (KR. 406). Den Haag: Kennisrotonde.
- Mieras, M. (2018). Buitentijd = leertijd. Jantje Beton/IVN Natuureducatie.
- Mygind, E. (2009). A comparison of children’s statements about social relations and teaching in the classroom and in the outdoor environment. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 9 (2), 151–169.
- Rickinson, M., Dillon, J., Teamey, K., Morris, M., Choi, M. Y., Sanders, D., & Benefield, P. (2004). A review of research on outdoor learning, London: Field Studies Council.
- Smit, W., Jansen, P., Van Koppen, S.C.A., Bulten, M., Damen, M.C.L., & Custers, C. (2006). Hoe duurzaam is NME? Een explorerend kwantitatief onderzoek naar langetermijneffecten van Natuur- en Milieueducatie op basisscholen. Apeldoorn en Utrecht: Veldwerk Nederland en Universiteit Utrecht.
- Veeneklaas, F.R., Salverda, I.E., Van Dam, R.I., & During, R. (2011). Empirisch onderzoek naar de relatie Mens – Natuur/Groen. Een State of the Art. Wageningen: Alterra.
- Waite, S., Bølling, M., & Bentsen, P. (2015). Comparing apples and pears? A conceptual framework for understanding forms of outdoor learning through comparison of English forest schools and Danish udeskole. Environment Education Research, 22(6).
- Wistoft, K. (2013). The desire to learn as a kind of love: gardening, cooking, and passion in outdoor education. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 13(2), 125–141.
