Didactische aanpak voor begrijpend lezen bij zwakbegaafde leerlingen in het basisonderwijs

Geplaatst op 13 augustus 2024

Begrijpend lezen is een essentiële vaardigheid in het basisonderwijs, maar voor zwakbegaafde leerlingen kan het een uitdaging zijn. Deze leerlingen hebben vaak moeite met het verwerken en interpreteren van teksten, wat invloed kan hebben op hun algehele leerprestaties. Een effectieve didactische aanpak kan hen helpen om hun begrijpend lezen te verbeteren. Dit artikel bespreekt enkele strategieën en methoden die leerkrachten kunnen gebruiken om zwakbegaafde leerlingen te ondersteunen in hun leesvaardigheid.

Kenmerken van Zwakbegaafde Leerlingen

Zwakbegaafde leerlingen hebben meestal een IQ tussen 70 en 85. Ze hebben vaak moeite met abstract denken en complexe informatieverwerking. Hun beperkte woordenschat en vertraagde taalontwikkeling kunnen het begrijpend lezen bemoeilijken. Daarnaast kunnen deze leerlingen problemen hebben met aandacht en geheugen, wat hun vermogen om teksten te begrijpen verder beïnvloedt.

Het is belangrijk voor leerkrachten om zich bewust te zijn van deze kenmerken en hun aanpak aan te passen aan de individuele behoeften van zwakbegaafde leerlingen. Door hun onderwijs te differentiëren, kunnen leerkrachten deze leerlingen helpen hun potentieel te bereiken en hun leesvaardigheid te verbeteren.

Belangrijke Strategieën voor Begrijpend Lezen

Er zijn verschillende strategieën die leerkrachten kunnen toepassen om het begrijpend lezen van zwakbegaafde leerlingen te bevorderen. Deze strategieën richten zich op het verbeteren van hun leesvaardigheden en het vergroten van hun zelfvertrouwen en motivatie.

1. Activeren van Voorkennis

Voorkennis is cruciaal voor begrijpend lezen. Leerkrachten kunnen zwakbegaafde leerlingen helpen door hen voor te bereiden op wat ze gaan lezen. Dit kan door het bespreken van het onderwerp, het stellen van vragen over wat de leerlingen al weten en het gebruik van visuele hulpmiddelen zoals afbeeldingen of video's. Het activeren van voorkennis helpt leerlingen om de nieuwe informatie in de tekst te verbinden met wat ze al weten, wat het begrijpen vergemakkelijkt.

2. Ondersteuning van Woordenschat

Een beperkte woordenschat kan een grote belemmering zijn voor begrijpend lezen. Leerkrachten moeten zich richten op het uitbreiden van de woordenschat van zwakbegaafde leerlingen door hen regelmatig nieuwe woorden aan te bieden en deze in verschillende contexten te oefenen. Visuele hulpmiddelen, zoals flashcards en afbeeldingen, kunnen nuttig zijn bij het aanleren van nieuwe woorden. Daarnaast kunnen leerkrachten het gebruik van contextuele aanwijzingen stimuleren, zodat leerlingen leren om onbekende woorden af te leiden uit de tekst.

3. Gebruik van Grafische Organisatoren

Grafische organisatoren, zoals schema's, tabellen en mindmaps, kunnen zwakbegaafde leerlingen helpen om informatie uit een tekst te ordenen en te begrijpen. Deze hulpmiddelen maken abstracte ideeën visueel en concreet, waardoor leerlingen gemakkelijker verbanden kunnen leggen tussen verschillende elementen van de tekst. Door grafische organisatoren te gebruiken, kunnen leerkrachten leerlingen begeleiden bij het identificeren van hoofd- en bijzaken en het samenvatten van de tekst.

4. Stapsgewijze Instructie

Stapsgewijze instructie is een effectieve manier om complexe taken, zoals begrijpend lezen, op te splitsen in kleinere, beheersbare stappen. Leerkrachten kunnen zwakbegaafde leerlingen begeleiden door elke stap van het leesproces uit te leggen en hen te helpen bij het toepassen van strategieën zoals voorspellen, vragen stellen en samenvatten. Deze systematische aanpak helpt leerlingen om de leesvaardigheden geleidelijk te ontwikkelen en vertrouwen te krijgen in hun vermogen om teksten te begrijpen.

5. Bevorderen van Interactie en Samenwerking

Interactie en samenwerking kunnen zwakbegaafde leerlingen helpen om actief betrokken te raken bij het leesproces. Leerkrachten kunnen leerlingen aanmoedigen om in tweetallen of kleine groepen te werken en elkaar te helpen bij het begrijpen van de tekst. Dit kan bijvoorbeeld door middel van coöperatieve leermethoden zoals 'duo-lezen' of 'denk-paar-deel'. Samenwerking stimuleert niet alleen het begrijpen van de tekst, maar bevordert ook sociale vaardigheden en zelfvertrouwen.

Differentiatie in de Lespraktijk

Differentiatie is essentieel bij het lesgeven aan zwakbegaafde leerlingen. Leerkrachten moeten hun onderwijs aanpassen aan de individuele behoeften, interesses en niveaus van hun leerlingen. Dit kan door gebruik te maken van verschillende materialen, opdrachten en instructiemethoden die zijn afgestemd op de specifieke leerbehoeften van zwakbegaafde leerlingen.

1. Aanpassing van Leesteksten

Leerkrachten kunnen teksten aanpassen om ze toegankelijker te maken voor zwakbegaafde leerlingen. Dit kan door de tekst te vereenvoudigen, belangrijke informatie te benadrukken of aanvullende context te bieden. Het gebruik van eenvoudige taal en korte zinnen kan helpen om de leesbaarheid te verbeteren en de leerlingen te ondersteunen bij het begrijpen van de tekst.

2. Gebruik van Multimediale Hulpmiddelen

Multimediale hulpmiddelen, zoals video's, audioboeken en interactieve presentaties, kunnen een waardevolle aanvulling zijn op traditionele leesteksten. Deze hulpmiddelen bieden zwakbegaafde leerlingen alternatieve manieren om informatie te verwerken en te begrijpen. Door het combineren van visuele en auditieve elementen kunnen leerkrachten tegemoetkomen aan verschillende leerstijlen en voorkeuren.

3. Individuele Begeleiding en Feedback

Individuele begeleiding en feedback zijn cruciaal voor de ontwikkeling van begrijpend lezen bij zwakbegaafde leerlingen. Leerkrachten kunnen regelmatig één-op-één sessies plannen om specifieke vaardigheden te oefenen en gerichte feedback te geven op de leesprestaties van leerlingen. Deze persoonlijke aandacht helpt leerlingen om hun sterke punten te erkennen en aan hun zwakke punten te werken.

Het Belang van Een Positieve Leeromgeving

Een positieve en ondersteunende leeromgeving is van groot belang voor zwakbegaafde leerlingen. Leerkrachten moeten een veilige en inclusieve omgeving creëren waarin leerlingen zich geaccepteerd en gewaardeerd voelen. Dit kan door positieve versterking, respectvolle interacties en het bevorderen van een groeimindset. Door een positieve leeromgeving te bevorderen, kunnen leerkrachten het zelfvertrouwen en de motivatie van zwakbegaafde leerlingen versterken.

Conclusie

Begrijpend lezen is een essentiële vaardigheid voor zwakbegaafde leerlingen, maar het kan een uitdaging zijn vanwege hun cognitieve beperkingen. Een doordachte didactische aanpak die rekening houdt met hun specifieke behoeften en mogelijkheden kan hen echter helpen om hun leesvaardigheid te verbeteren. Door strategieën zoals het activeren van voorkennis, ondersteuning van woordenschat en gebruik van grafische organisatoren toe te passen, kunnen leerkrachten zwakbegaafde leerlingen ondersteunen bij het ontwikkelen van hun begrijpend lezen. Differentiatie, multimediale hulpmiddelen en individuele begeleiding spelen ook een belangrijke rol bij het bevorderen van de leesvaardigheid en het zelfvertrouwen van deze leerlingen. Door een positieve leeromgeving te creëren, kunnen leerkrachten een veilige ruimte bieden waarin zwakbegaafde leerlingen kunnen groeien en hun potentieel kunnen realiseren.

Geraadpleegde bronnen 

• Allor, J. H., Champlin, T. M., Gifford, D. B., & Mathes, P. G. (2010). Methods for increasing the intensity of reading instruction for students with intellectual disabilities. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 45, 500-511.
• Bouck, E.C., & Satsangi, R. (2015). Is there really a difference? Distinguishing mild intellectual disability from similar disability categories. Education and Training in Autism and Developmental Disabilities, 50, 186–198.
• Di Blasi, F. D., Buono, S., Cantagallo, C., Di Filippo, G., & Zoccolotti, P. (2019). Reading skills in children with mild to borderline intellectual disability: a crossâ€Âsectional study on second to eighth graders. Journal of Intellectual Disability Research, 63(8), 1023-1040.
• Fernell, E., & Ek, U. (2010). Borderline intellectual functioning in children and adolescents–insufficiently recognized difficulties. Acta Paediatrica, 99(5), 748-753.
• Greenspan, S. (2017). Borderline intellectual functioning: an update. Current Opinion in Psychiatry, 30(2), 113-122.
• Kennisrotonde (2018a). Wat is effectief leesonderwijs voor leerlingen in de groepen 3-8 van het sbo met lees- en leerachterstanden en gedragsproblematiek? (KR.336). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde (2018b). Wat is er bekend over de relatie tussen intelligentie en prestaties op methodeonafhankelijke toetsen voor begrijpend lezen in groep 5-8? (KR.386). Kennisrotonde.
• Kennisrotonde. (2018c). Wat zijn effectieve manieren om zeer moeilijk lerende kinderen begrijpend lezen te leren? (KR. 334). Kennisrotonde. NRO.
• Kortteinen, H., Närhi, V., & Ahonen, T. (2009). Does IQ matter in adolescents’ reading disability? Learning and Individual Differences, 19(2), 257–261.
• Peltopuro, M., Ahonen, T., Kaartinen, J., Seppälä, H., & Närhi, V. (2014). Borderline intellectual functioning: a systematic literature review. Intellectual and Developmental Disabilities, 52(6), 419-443.
• Schipper, K. (2014). Mensen met een verstandelijke beperking. De feiten op een rij. Nederlands Tijdschrift Geneeskunde, 158: B1105.
• Shelton, A., Wexler, J., Sivlerman, R. D., & Stapleton, L. M. (2019). A Synthesis of Reading Comprehension Interventions for Persons With Mild Intellectual Disability. Review of Educational Research, 89, 612-651.
• Van der Laan (2006). Leren lezen en begrijpen: een verkenning naar leesonderwijs in het ZML. Stichting Leerplanontwikkeling.
• Van Wingerden, E., Segers, E., Van Balkom, H., & Verhoeven, L. (2017). Foundations of reading comprehension in children with intellectual disabilities. Research in Developmental Disabilities, 60, 211-222.
• Van Wingerden, E., Segers, E., Van Balkom, H., & Verhoeven, L. (2018). Cognitive constraints on the simple view of reading: A longitudinal study in children with intellectual disabilities. Scientific Studies of Reading, 22, 321–334.
• Vaughn, S., Swanson, E.A., Roberts, G., Wanzek, J., Stillman-Spisak, S.J., Solis, M., & Simmons, D. (2013). Improving reading comprehension and social studies knowledge in middle school. Reading Research Quarterly, 48, 77–93.
• Woittiez, I., Putman, L., Eggink, E., & Ras, M. (2014). Zorg beter begrepen. Verklaringen voor de groeiende vraag naar zorg voor mensen met een verstandelijke beperking. Sociaal en Cultureel Planbureau.