Alles over pesten

>> Alles over pesten direct bestellen.

Pesten is geen onvermijdelijk onderdeel van het groepsproces. Het 'hoort' niet bij het leven en je wordt er niet sterker van integendeel. Auteur Mieke van Stigt wil in dit boek het pesten van zo veel mogelijk kanten benaderen en fundamentele vragen aan de orde stellen.

“Dit is geen klaagboek. Het is bedoeld als hart onder de riem van ouders, slachtoffers en leerkrachten. Voor kuddedieren en buitenbeentjes en voor iedereen die weleens met pesten te maken heeft. Voor jullie allemaal dus!” Mieke

In 6 hoofdstukken wordt de hele cyclus van het pesten doorlopen. Elk onderdeel sluit af met tips en adviezen voor ouders, voor scholen, bij cyberpesten en voor mensen die zelf gepest zijn of worden.

1. Wat is pesten?
2. Als een kind wordt gepest.
3. Wat maakt een buitenbeentje?
4. Pesten op de apenrots.
5. De pestende samenleving.
6. Pesten op de agenda.

Hoofdstuk 1 Wat is pesten?

Ik ben twintig en ik studeer in Amsterdam. Ik ben een beetje vroeg voor de colleges, dus ik ga naar de kantine. Die is nog leeg. Ik ga aan een tafel zitten. Na een paar minuten komt er een jaargenoot, die gaat aan een andere tafel zitten. Tien minuten later staat er een groep van zeker twintig man om de andere tafel. Mijn tafel is – op mij na – nog steeds leeg. Ik zit alleen. Mieke

Iemand wordt gepest wanneer hij of zij herhaaldelijk en langdurig wordt blootgesteld aan negatieve handelingen door één of meer personen in een bepaalde groepscontext. Het bekendst is het openlijk pesten.

• Fysiek: schoppen, duwen, knijpen of slaan.
• Verbaal: schelden, beledigen, dreigen of belachelijk maken.
• Materieel: het stukmaken van eigendommen, ze kwijtmaken of opeisen.

Het sociaal buitensluiten van een persoon is ook pesten. Pesten heeft altijd een negatieve bedoeling, is structureel en eenzijdig.

Tips en adviezen

• Pesten is geen onvermijdelijk onderdeel van het groepsproces.
• Pesten is niet iets waar je ‘gewoon’ tegen moet kunnen.
• Pesten heeft ernstige gevolgen voor het zelfbeeld.

Hoofstuk 2 Als een kind wordt gepest

Ik zit in de klas. Achter mij maakt Jeroen, de grootste mond van de klas, pesterige opmerkingen tegen mij. Iedereen hoort ze. Ook de meester hoort het. De opmerkingen ketsen tegen mijn rug en boven mijn boek kijken de meester en ik elkaar recht in de ogen. Ik voel dat er een kantelmoment is, ik hoop op ingrijpen van hem: “Jongens, hou daar eens mee op, zo gaan we niet met elkaar om.” Maar na een split second slaat hij zijn ogen neer en vanaf nu weet ik: van deze man hoef ik nu en later niets te verwachten. Karin

Als ouder hoop je maar dat je kind op school veilig opgroeit, in een gezellige klas. Ouders voelen zich vaak schuldig als blijkt dat hun kind al een tijdlang wordt gepest en zij niets hebben gemerkt. Het kan zijn dat er sprake is van pesten wanneer je kind:

• Bijna altijd met kleinere kinderen speelt en weinig met leeftijdgenoten;
• Geen speelvriendjes vindt in de buurt en snel weer naar huis komt;
• Niet buiten wil spelen en/of niet wil afspreken;
• Extreem reageert op kleine plagerijtjes;
• Vaak blauwe plekken, kapotte kleren of spullen heeft;
• Niet naar school wil; last heeft van hoofpijn, buikpijn of bedplassen;
• Bepaalde kleren beslist niet aan wil naar school;
• Nachtmerries heeft of slecht slaapt, prikkelbaar en boos is;
• Bijna nooit wordt uitgenodigd voor een feestje;
• Thuis plotseling enorm overstuur is (signaal cyberpesten).

Cyberpesten is voor school en ouders vaak verborgen, ongrijpbaar en geniepig.

• Vraag je kind welke sites hij bezoekt en wat de gedragsregels daar zijn.
• Bespreek hoe hij zijn privacy kan bewaken.
• Leg uit dat hij nare foto’s kan wegklikken en dat hij bij je terechtkan als hij nare dingen heeft gezien.
• Leer hem om een schermafdruk te maken van een site als hij nare dingen over zichzelf vindt.
• Vertel hem dat hij vervelende sites of mensen kan ‘blokkeren’.
• Leg uit dat de zender van een nare boodschap zich er soms niet van bewust is dat het zo hard aankomt.
• Soms is het een mogelijkheid om met een schermafdruk in de hand met de pester en zijn ouders te gaan praten om het op te lossen.

Hoofstuk 3 Wat maakt een buitenbeentje?

Linde zit in groep 8 en wordt weer gepest. De andere kinderen vinden haar maar een raar kind dat moeilijke woorden gebruikt. ‘Uitsloofster’, zeggen ze. De meester heeft tegen haar gezegd dat ze eens gewoon moest gaan praten, zoals de rest, dat het dan een stuk beter zou gaan. Maar Linde weet helemaal niet hoe ze dat moet doen. Bovendien gelooft ze ook niet (meer) dat het zal helpen. Marja, moeder van Linde (11).

Je pikt ze er zo uit: kinderen die worden gepest of ooit zijn gepest. De schouders hangen omlaag en de blik, ja de hele uitstraling is anders. Of er wordt gepest hangt uiteindelijk af van de sfeer, de kwaliteit en de veiligheid in de groep. De volgende factoren maken een kind kwetsbaar voor pesten:

• Overgewicht;
• Andere seksuele voorkeur;
• Sociale onhandigheid;
• Hoogbegaafdheid;
• Hoogsensitiviteit;
• Lichamelijke beperkingen en ziekte

Tips en adviezen voor scholen

• Creëer een veilige omgeving voor de kinderen of jongeren maar ook voor het docententeam.
• Sociaal leren heeft volwassen begeleiding nodig.
• Zelfreflectie is onontbeerlijk. Wat maakt dit gepeste kind of deze pestkop bij jou wakker?
• Let op signalen van ‘homopesten’.
• Wees alert op het buitensluiten en stigmatiseren van dikke(re) kinderen.
• Probeer je bij autistische kinderen te verplaatsen in hun interpretatie van de gebeurtenissen.
• Begrip voor de handicap van het kind en respect zijn de basis voor een goede groepssfeer.
• Verdiep je in de situatie van hoogbegaafde kinderen. De leerkracht maakt het verschil!
• Hooggevoelige kinderen bestaan. Geef hun de ruimte om gevoelig te zijn.

Hoofstuk 4 Pesten op de apenrots

Na de verkennende fase van de forming komen de meeste leerlingen uit hun schulp. Ze zullen willen ontdekken of ze invloed kunnen uitoefenen in de klas (storming). Als de leraar hier niet op is bedacht of als hij slecht orde houdt, gaan een of meer leerlingen zich profileren als informele leider van de klas.

Als zijn normen worden overgenomen door de rest van de klas zal de fase van performing uitmonden in een heel vervelende periode, waarin de formele leider (de leraar) weinig invloed kan uitoefenen. De klas zal het stempel van ‘moeilijke klas’ krijgen omdat het recht van de sterkste geldt. Kees van Overveld, gedragsdeskundige.

Pikorde, haantje de voorste, kuddedieren, apenrotsgedrag, queen bee, zondebok, underdog: de pestterminologie zit vol verwijzingen naar het dierenrijk. Mensen zijn groepsdieren; het is de sociale interactie zelf die de mens menselijk maakt. Je eigen groep kan (als het goed is) verbondenheid en warmte geven, maar ook remmend en onveilig voelen.

Tips en adviezen als je gepest wordt

• Wees je bewust van groepsprocessen: wat is de bestaande hiërarchie?
• Wees je ook bewust van je lichaamstaal: wat straal je uit, neem je je ruimte in?
• De houding van vriendelijke weerbaarheid is het minst bedreigend voor anderen.
• Bedenk: pestkoppen (en zeker meelopers) handelen misschien meer uit groepsdruk dan vanuit persoonlijke motieven.
• Ga op zoek naar een veilige groep met mensen bij wie je past.
• De beste bescherming tegen pesten is het hebben van een goede vriend of vriendin (buiten factoren die buiten jezelf liggen, zoals een veilige klas).

Hoofstuk 5 De pestende samenleving

Mijn zoon wordt hier in de wijk nu al erg gepest. Hij is net vijf. We hebben het in overleg met alle ouders goed weten in te dammen, maar er is een groepje kinderen dat hier de dienst uitmaakt, en die moeten hem niet. Hij wordt uitgescholden op straat en krijgt als hij mee wil spelen gewoon keihard te horen dat ze hem ‘hier niet willen’.

Sommige ouders herkennen het simpelweg niet, andere ouders vinden het vervelend om te horen dat hun kinderen worden beschuldigd van pesten. Als het na twee maanden nog steeds gebeurt en je wilt weer in gesprek, dan ‘weten ze ook niet meer wat ze er nog mee moeten’ en word je als vervelend ervaren. Peter, vader van Michiel.

Pesten is een ontsporing van het groepsproces, een signaal van spanning en van slechte leiding. Het heeft te maken met leiderschap en het zoeken naar hiërarchie. Pesten komt deels voort uit de structuur van onze contexten.

• Groepen die horizontaal van leeftijdsopbouw zijn (scholen, verzorgingshuizen).
• Groepen waarbij geen sprake is van vrijwilligheid (instellingen, scholen, gevangenissen, de werkvloer).
• Groepen mensen met een vergelijkbare (geringe) mate van macht en verantwoordelijkheid.

Tips en adviezen voor iedereen

• Mensen leven in verschillende contexten. Bekijk per context wie verantwoordelijk is voor leiderschap.
• In de openbare ruimte kun je een goede sfeer organiseren door samenwerking met andere bewoners en betrokken instanties.
• Bij pesten op het werk ligt de verantwoordelijkheid bij de werkgever. Hij moet grenzen stellen aan het gedrag van zijn personeel en zijn werknemers beschermen.
• Wordt je gepest op het werk, verzamel dan bewijsmateriaal en kaart het aan bij bedrijfsarts of vertrouwenspersoon.
• Mensen in instellingen zijn afhankelijk en kwetsbaar. De instelling is verantwoordelijk voor hun veiligheid maar moet daarin worden ondersteund.

Hoofstuk 6 Pesten op de agenda

Ik had een meisje in mijn klas dat in haar vroege jeugd veel nare dingen had meegemaakt. Daarop reageerde ze met erg negatief gedrag en pesten. Op een gegeven moment kon ze ook niet anders meer, ze had echt die rol van pester gekregen We hebben haar en de klas intensief begeleid, waarbij we het pestgedrag afkeurden maar haar ook hielpen om ander gedrag te vertonen. Aan het eind van het schooljaar kreeg ze allemaal complimentjes: “Juf, Anna pest nu veel minder!” Karin, leerkracht groep 6.

Aandacht voor pesten leidt niet automatisch tot inzicht in de mechanismen van pesten en tot een effectieve aanpak ervan, maar is een essentiële stap. Kinderombudsman Marc Dullaert heeft samen met staatssecretaris Sander Dekker het onderwerp pesten stevig op de politieke agenda gezet en wetgeving voorbereid.

Er zijn grofweg  drie soorten interventies:

• Schoolbreed (mediation door andere leerlingen);
• Klassikaal (groepsgesprekken);
• Individueel (weerbaarheidstraining).

De volgende misverstanden worden uit de weg geruimd.

• Pesten is de verantwoordelijkheid van ouders.
• Wetgeving werkt averechts.
• Als je ingrijpt bij pesten, neem je kinderen hun jeugd af.

Recensie

Mieke van Stigt heeft een breed boek geschreven over pesten, zoals de titel al zegt. Op basis van actuele inzichten geeft ze praktische tips en adviezen. Het hoofdstuk over pesten op de apenrots vind ik wat minder sterk. Het wordt niet duidelijk wat we kunnen leren van pestende chimpansees en bonobo’s, behalve dat pesten groepsgedrag is.

Zoals beloofd wordt het onderwerp van veel kanten belicht. De auteur combineert inzichten uit de psychologie, filosofie, sociologie en biologie met haar eigen ervaringen en de verhalen van ouders en kinderen die met pesten te maken hebben.

Pesten helemaal uitroeien zal niet lukken, maar Mieke van Stigt roeit wel veel misverstanden uit. Ze sluit af met een speciaal dankwoord aan de juffen (van haar dochter) die het verschil maakten en dat mag andere leerkrachten ook weer aansporen: “Woorden schieten te kort om uit te leggen wat jullie positieve houding en steun voor een moeder betekenden”.

Bestellen

N.a.v. Mieke van Stigt, Alles over pesten, 2014, 222 blz., ISBN 9789089532510, Uitgeverij Boom, Amsterdam, € 24,95.

Bestellen

Het boek Alles over pesten is te bestellen via: